Ավազը մանրաբեկոր, փխրուն ապար է, որը կազմված տարբեր հանքանյութերի կլորավուն կամ անկյունավոր հատիկներից։ Ծագմամբ ավազը լինում է գետային, լճային, ծովային, անապատային, ըստ միներալային կազմության՝ քվարցային, գլաուկոնիտային, արկոզային, գրաուվակային, փայլարային և այլն։
Ավազի հիմնական բնութագիրը դրա մասնիկների չափսերն են։ Ըստ մասնիկների չափսերի ավազը դասակարգում են հետևյալ կերպ։
Շատ խոշոր ավազ։ Մասնիկները 3,0 – 5,0 մմ չափսի են։
Խոշոր ավազ։ Մասնիկները 2,5 – 3,0 մմ չափսի են։
Միջին չափսերի ավազ։ Մասնիկները 2,0 – 2,5 մմ չափսի են։
Մանր ավազ։ Մասնիկները 1,5 – 2,0 մմ չափսի են։
Շատ մանր ավազ։ Մասնիկները 1,0 – 1,5 մմ չափսի են։
Բարակ ավազ։ Մասնիկները 0.5 -1,0 մմ չափսի են։
Շատ բարակ աբվազ։ Մասնիկների չափսերը 0,5 մմ-ից փոքր են։
Վերմիկուլիտը (անգլ․՝ Vermiculite, ռուս․՝ Вермикулит, լատ․՝ Vermiculus) հիդրոփայլարների խմբի հանքանյութ է։ Օգտագործվում է բացառապես ջերմային մշակումից (փքեցումից) հետո:
Վերմիկուլիտը ամենալայն տարածումն է գտել բույսերի աճեցման ոլորտում, որտեղ այն օգտագործվում է տարատեսակ հողախառնուրդներ պատրաստելիս և հիդրոպոնիկայում։
Վերմիկուլիտը բացի այն, որ շատ լավ փխրեցնում է հողը, ունի մեծ քանակությամբ ջուր կլանելու ունակություն։ 100 գ վերմիկուլիտը կլանում է 400-530 մլ ջուր: Այն հեշտությամբ կլանում է խոնավությունը և նույնքան հեշտությամբ ազատում է այն ՝ ստեղծելով օպտիմալ խոնավ միջավայր բույսերի արմատների համար:
Սննդային առումով, վերմիկուլիտը որոշ չափով կարելի է համարել նաև միկրոպարարտանյութ ու նույնիսկ աճի խթանիչ: Սակայն, դրա կազմի տարրերի ամբողջությունը մեծապես տատանվում է` կախված արդյունահանման վայրից, և, օրինակ, այն կարող է չպարունակել երկաթ կամ գերհագեցած լինել պղինձով: Այնպես որ, լիովին փոխարինել պարարտանյութերը վերմիկուլիտը չի կարող։
Այգեգործներին գրավում են վերմիկուլիտի հետևյալ դրական հատկությունները՝
քիմիական իներտությունը;
չեզոք թթվայնությունը (pH = 7);
կենսաբանական կայունությունը (չի քայքայվում);
հոսունությունը, հոսկանությունը և թեթևությունը;
սեփական քաշի համեմատ մոտ հինգ անգամ ավելի ջուր կլանելու ունակությունը։
Որակյալ հողախառնուրդներ կազմելիս, մինչև 40% վերմիկուլիտ են հավելում։ Այն լավ աէրացնում է հողը, միաժամանակ դարձնում այն փխրուն ու խոնավություն կլանող, կանխում է հողի մակերեսի ճաքճքելը։ Ջրելուց հետո վերմիկուլիտի մասնիկները ջուրը կլանելով փքվում են, իսկ հետո, աստիճանաբար տալիս են պաշարված ջուրն արմատներին: Արդյունքում, բույսերը կարելի է ավելի ուշ-ուշ ջրել ՝ միաժամանակ խնայելով ջուրը, որը չի վատնվում գոլորշիացման վրա:
Վերմիկուլիտը հաճախ օգտագործում բույսերի կտրոնները արմատակալման դնելիս։ Կտրոնը տնկում են կամ մաքուր վերմիկուլիտի մեջ, կամ վերմիկուլիտը հավասար մասերով խառնում են տորֆի կամ ավազի հետ:
Հավասարաչափ ցանք ստանալու համար, հարմար է մանր սերմերը խառնել մանր վերմիկուլիտի հետ, հետո ցանել։ Նաև օգտակար է վերմիկուլիտի բարակ շերտով ծածկել ցանված սերմերը՝ պաշտպանելով դրանք չորանալուց և բորբոսնելուց։
Բացի վերը թվարկածից, վերմիկուլիտը օգտագործվում է ձմռան ընթացքում բույսերի սոխուկները, պալարները և այլ տնկանյութեր պահպանելու համար: Դրանք թաղում են վերմիկուլիտի մեջ և պահում օդի համապատասխան ջերմաստիճան ունեցող վայրում:
Կոկոսի սուբստրատը կամ Կոկոսային տորֆը (անգլ․՝ Coconut substrate, Cocopeat, Coconut Coir, ռուս․՝ Кокосовый субстрат, Кокосовый торф) ողջ աշխարհում, լայնորեն օգտագործվում է
սենյակային և այլ բույսեր, սածիլներ, տնկիներ, սունկ, միկրոկանաչի աճեցնելու, բույսերի կտրոններ արմատակալման դնելու համար պատրաստվող հողախառնուրդների մեջ, հիդրոպոնիկայում, ինչպես նաև հողը ցանքածածկելու համար։
Կոկոսի սուբստրատը պատրաստում են կոկոսի կեղևը և դրա մանրաթելերը աղալով։ Ստացվում է թեթև, փխրուն,օրգանական, շատ ուշ քայքայվող, չեզոք թթվայնությամբ, լավ խոնավություն կլանող ու պահող զանգված։
Կոկոսի սուբստրատը հիմնականում վաճառվում է մամլած աղյուսների տեսքով, ինչը շատ հարմար է տեղափոխման համար, իսկ օգտագործելուց առաջ այն պարզապես թրջում են և ստացվում է շատ ավելի մեծ, պատրաստի զանգված։
Մոտ 4 կգ սեղմված կոկոսի սուբստրատից (աղյուսի չափը 30x30x10 սմ) ստացվում է մոտ 60 լիտր պատրաստի սուբստրատ:
Կոկոսի սուբստրատի առավելությունները
Փորձված այգեգործները, գիտեն, որ բույսի համար շատ կարևոր է արմատային համակարգի զարգացումը: Եթե արմատները զարգանում են փխրուն, թեթև հողում, ապա զարգացումն ավելի արագ է ընթանում, քան կարծր կավահողի մեջ: Բացի այդ, արմատներին անհրաժեշտ է խոնավություն և թթվածնի ազատ ներհոսք:
Նշված պայմաններն ապահովելու համար, հողախառնուրդներ կազմելիս, ավելացնում են տարբեր փխրեցնող, խոնավություն պահեստավորող հավելանյութեր՝ տորֆ, տորֆամամուռ, վերմիկուլիտ, ագրոպերլիտ և այլն: Այս նյութերից յուրաքանչյուրն ունի իր դրական և բացասական կողմերը:
Ինչ վերաբերում է կոկոսի սուբստրատին, ապա այն ունի՝
ծակոտկեն կառուցվածք և կարող է մեծ քանակությամբ խոնավություն պահել իր մեջ ՝ այն աստիճանաբար տալով բույսերին: Միևնույն ժամանակ, այն նաև ապահովում է թթվածնի հասանելիությունը արմատներին:
չեզոք pH թթվայնություն, ինչը թույլ է տալիս այն օգտագործել գրեթե բոլոր բույսերի համար: Հարմարեցնելով յուրաքանչյուր բույսի տեսակին, կոկոսի սուբտրատին համապատասխան բաղադրիչ ավելացնելով, կարելի է փոխել հողախառնուրդի թթվայնությունը: Օրինակ, հողախառնուրդի թթվայնությունն ավելացնելու համար կարելի է ավելացնել վերնատորֆ (թթվային), իսկ փոքր-ինչ ալկալային հողախառնուրդ ստանալու համար ՝ կրաքար:
բացի խոնավությունից, նաև ջրի մեջ լուծված սննդարար տարրերը իր մեջ պահելու, այնուհետեւ աստիճանաբար բույսերին տալու հատկություն:
բազմակի օգտագործման հնարավորություն (մինչև 5 տարի):
Կոկոսի սուբստրատը օրգանական նյութ է։ Աստիճանաբար, մոտ 5 տարի անց, կոկոսի սուբստրատը ամբողջովին քայքայվում է և դառնում հողի հումուսի մաս:
Կոկոսի սուբստրատի կիրառման եղանակները
Սենյակային բույսեր աճեցնելը
Սենյակային կամ դրսի՝ կոնտեյներային բույսեր աճեցնելու համար կոկոսի սուբստրատը կարելի է օգտագործել կամ մաքուր վիճակում՝ բույսին հաճախ և անընդհատ սնուցում տալով, կամ հողախառնուրդի ձևով՝ սուբստրատին ավելացնելով այլ բաղադրիչներ՝ ճմահող, տերևային բուսահող, կոմպոստ, փտած գոմաղբ, ավազ և այլն:
Սածիլներ աճեցնելը
Քանի որ սուբստրատը ստերիլ է, սածիլներն աճեցնելիս սուբստրատի կիրառումը, ամենայն հավանականությամբ, կազատի մի շարք հիվանդություններից և խնդիրներից (սեւ ոտք, միջատներ և մոլախոտեր):
Ինքնին, մաքուր կոկոսի սուբստրատը գործնականում չունի սննդային որևէ արժեք, ինչը նշանակում է, որ կա՛մ այն սերմեր ցանելուց առաջ պետք է հատուկ պարարտացվի, կամ, առաջին իսկական տերևները հայտնվելուց առաջ, պարարտացվի հեղուկ պարարտանյութերով:
Ընդհանուր ցանքից առանձնացնելուց հետո սածիլների և տնկիների աճեցնելը
Առանձնացվող բույսերը տնկում են կոկոսի սուբստրատի և պարտեզի ախտահանված հողի (1:1) խառնուրդի մեջ: Պարարտ և փխրուն հողախառնուրդ է ստացվում, իսկ սածիլները «մանկությունից» վարժվում են այգու հողի առանձնահատկություններին:
Բույսերի (տնկիների) տնկելը բաց գրունտում
Եթե տնկելուց առաջ տնկափոսի մեջ լցվի այգու հողի և կոկոսի սուբստրատի խառնուրդ (մոտավորապես 1:1), ապա բույսի հարմարվելը նոր տեղին ավելի դյուրին և արագ տեղի կունենա, ավելի արագ կաճեն նոր արմատները։
Հողը ցանքածածկելը
Կոկոսի սուբստրատը կարող է օգտագործվել որպես ցանքածածկ կամ որպես բույսերի արմատները ցուրտ եղանակներին ջերմամեկուսացնելու միջոց:
Ինչպես ճիշտ նախապատրաստել կոկոսի մամլած սուբստրատը
Մամլած աղյուսը պետք է դնել որևէ ամանի մեջ և վրան ջուր, իսկ անհրաժեշտության դեպքում միանգամից պարարտանյութ պարունակող լուծույթ լցնել: Ասենք, 4 կիլոգրամանոց աղյուսի վրա լցվում է մոտ 25 լիտր ջուր, և, մեկ ժամ անց, ստացվում է մոտ 60 լիտր (6 դույլ) պատրաստի սուբստրատ: Եթե միանգամից այդպիսի զանգվածի կարիքը չկա, ապա կարելի է սղոցով կտրել և օգտագործել աղյուսի մի մասը:
Կոկոսի սուբստրատի թերությունները
Ցավոք, այս աշխարհում ամեն ինչի մեջ միշտ ինչ-որ թերություններ կան: Ինչ վերաբերում է կոկոսի սուբստրատին, դրանք են՝
Համեմատաբար բարձր գինը Հայաստանում: Սա որոշ չափով սահմանափակում է դրա օգտագործումը՝ մանավադ բացօթյա օգտագործումը ցանքածածկ անելու համար։
Օգտագործելուց առաջ կոկոսի սուբստրատը պետք է թրջել և որոշ ժամանակ սպասել սուբստրատի պատրաստ լինելուն:
Կոկոսի արմավենիները հիմնականում աճում են ծովափերին և, վատ մշակման դեպքում, սուբստրատը կարող է ծովի աղ պարունակել։ Ապահով լինելու համար, օգտագործելուց առաջ պետք է ստուգել սուբստրատը և, կարիքն առաջանալու դեպքում, լվանալ այն։ Կանանց, սովորական նեյլոնե զուգագուլպաներըշատ հարմար են սուբստրատը ողողելու համար:
Վերջապես, գլխավորը. ցավոք, երբեմն վաճառքում հայտնվում են կոկոսի անորակ, ոչ ստերիլ և բույսերին վնասող նյութեր պարունակող սուբստրատներ: Պետք է գնել ստուգված արտադրողների ապրանքը։
Հողի թթվայնության մակարդակը կարևոր ցուցանիշ է բույսերի մեծ մասի հաջող մշակման համար: Այն ցույց է տալիս ալկալային հանքանյութերով կամ թթվային աղերով հագեցվածության աստիճանը, ինչը կարող է նպաստել կամ խանգարել բույսերի կողմից կարևոր մակրո և միկրոէլեմենտների կլանմանը:
Յուրաքանչյուր բույս ունի իր համար հողի ամենաբարենպաստ թթվայնության մակարդակը: Կան մի շարք բույսեր, որոնք շատ ավելի լավ են աճում և ավելի արագ են զարգանում թթվային կամ փոքր-ինչ թթվային հողերի վրա:
Այդ իսկ պատճառով պետք է հատուկ ուշադրություն դարձնել հողի թթվայնության մակարդակին `ժամանակին միջոցներ ձեռնարկել անհրաժեշտության դեպքում, դրա թթու-բազային հավասարակշռությունը փոխելու համար:
Դիտարկենք հողի թթվայնությունը բարձրացնելու մի քանի մատչելի և ոչ բարդ մեթոդներ:
Լիմոնաթթվով
Լիմոնաթթվի լուծույթով ջրելը հողի թթվայնությունը բարձրացնելու ամենաարագ և հեշտ ձևերից է։ Անհրաժեշտ է 10 լիտր ջրին ավելացնել 1-2 թեյի գդալ լիմոնաթթու և ջրել հողը՝ հնարավորին չափ հավասարաչափ։
Չափավոր օգտագործման դեպքում հողի միկրաֆլորային և բույսերին ոչ մի վնաս չի հասցվի։
Տորֆամամուռով
Տորֆամամուռը (Սֆագնում) հավասար շերտով փռում են հողի վրա, այնուհետև խառնում են հողի հետ՝ փորելով կամ փխրեցնելով այն։ Հողին խառնված մամուռը ոչնչով չի խանգարում բույսերի աճին, միևնույն ժամանակ դանդաղ քայքայվելով թթվայնացնում է հողը։
Փշատերևների թափուկով
Փշատերևների թափուկով հողի թթվայնությունը բարձրացնելը հեշտ և մատչելի ձև է։ Թափուկ կարելի է հավաքել ցանկացած փշատերև ծառի տակից, միայն պետք է առանձնացնել այն փտած ճյուղերից, տերևներից ու աղբից։
Թափուկը հավասար շերտով փռում են հողի վրա ու այդ շերտը և՛ որպես ցանկածածկէ ծառայում, և՛, կամաց-կամաց քայքայվելով, թթվայնացնում է հողը։
Սիդերատներ ցանելու միջոցով
Սիդերատներկարելի է ցանել տարվա բոլոր եղանակներին, ինչպես ազատ հողատարածքում, այնպես էլ մշակաբույսերի արանքում։ Երբ դրանք բավականաչափ կանաչ զանգված գոյացնեն, կտրում ու խառնում են հողի վերին շերտի հետ։ Արդյունքում հողը ոչ միայն թթվայնացվում է, այլև հարստանում է ազոտով։
Հողի թթվայնությունը ավելացնող լավագույն սիդերատներն են ռապսը, վարսակը և սպիտակ մանանեխը: Միևնույն ժամանակ, լոբազգիների ընտանիքի բույսերը (կանճրակ, սոյա, լուպին) օգնում են լավ պահպանել արդեն հաստատված pH հավասարակշռությունը:
Քացախով
Եթե պետք է շտապ թթվայնացնել հողը և այլ հարմար ձև չկա, կարելի է քացախ կիրառել։ Այս մեթոդը արագ արդյունք կապահովի, բայց կվնասի կամ կսպանի հողի օգտակար միկրոֆլորան։ Մշտապես այս մեթոդը կիրառել պետք չէ։
Այգու անհրաժեշտ հատվածը ցնցուղով ջրելու համար 100 միլիգրամ քացախը խառնում են 10 լիտր ջրի հետ։
Բնական բաղադրիչների կիրառմամբ հողի կազմը փոխելը լավ միջոց է: Չափավոր կիրառման դեպքում Ձեր այգին երկար տարիներ առատ բերք կտա:
Ինչ է հողը:
Հայաստանի հողը հիմնականում առաջացել է հրաբխային ապարների հիման վրա: Համեմատաբար ցածր բարձրություններում տարածված են դարչնագույն և շագանակագույն հողատեսակները: Իսկ որոշ վայրերում, Արաքսի հովտում` աղային և աղաճահճուտային հողատեսակները: Լեռնային միջին գոտում մեծ տարածում ունեն լեռնային սևահողերը, իսկ մեծ բարձրունքներում` լեռնա-մարգագետնային հողերը:
Հողի թթվայնությունը
Հողի պաշտպանությունը
Մոլչ
mulch գոյական 1. կոթունք, կիսանեխյարդ, փսիաթ։
a material (such as decaying leaves, bark, or compost) spread around or over a plant to enrich or insulate the soil. Мульча – это любой материал, укрывающий почву сверху. Она сохраняет влагу, держит прохладу, проводит воздух и создает комфорт живым рыхлителям почвы. Մուլչացում (անգլ.՝ mulch — ծղոտով, գոմաղբով ծածկել), հողի համատարած կամ միջշարքերի ծածկումը մուլչով (մուլչաթղթով, տորֆի մանրուքով, գոմաղբով, կոմպոստով, թափված տերևներով ևն)։ Կիրառվում է բանջարային, պտղատու, հատապտղատու, դեկորատիվ և այլ բույսերի աճեցման ժամանակ։ Մուլչացումը նվազեցնում է միջշարքային մշակության վրա ծախսվող աշխատանքները, դրականորեն է ներգործում բույսերի աճման պայմանների և հողի բերրիության վրա․ կրճատում է գոլորշիացումը հողի մակերևույթից, պակասեցնում օրվա ընթացքում դրա ջերմաստիճանի տատանման ամպլիտուդը, պաշտպանում դաշտի մակերևույթը հողատարումից, կանխում հողի կեղևի առաջացումը, ընկճում մոլախոտերի աճը ևն։
Հումուս
Հումուս, (լատ.՝ humus, հող), հողի օրգանական, սովորաբար մուգ գունավորված մասը, ձևավորվել է բուսական և կենդանական մնացորդների կենսաքիմիական փոփոխություններից։ Հումուսի բաղադրության մեջ են մտնում հումինաթթուները (առավել կարևոր են հողի բերրիության համար) և ֆուլվոթթուները։ Հումուսը պարունակում է բույսերի սննդառության հիմնական տարրերը, որոնք մանրէների ներգործությունից դառնում են մատչելի բույսերի համար։ Հումուսի քանակով և որակական կազմով են պայմանավորված հողի գույնը, ստրուկտուրան, ջրա-ֆիզիկական առանձնահատկությունները, կլանունակությունը և այլն։ Հումուսը հողի գենետիկական տիպերի ամենակարևոր ցուցանիշներից է. օրինակ, Հայաստանում կիսաանապատային հողերը պարունակում են 1-2% հումուս, շագանակագույն հողերը՝ 2-4% , սևահողերը՝ 4, 5-12%, լեռնամարգագետնային հողերը՝ 8-32%։
Կոմպոստ (գերմ.՝ Kompost, իտալ.՝ composta, լատ.՝ compositus-բաղադրամաս), միկրոօրգանիզմների կենսագործունեության ազդեցության հետևանքով զանազան օրգանական նյութերի քայքայումից ստացվող պարարտանյութ։ Կոմպոստացման ժամանակ բույսերին մատչելի սննդատարրերի (ազոտ, ֆոսֆոր, կալիում) պարունակությունը օրգանական զանգվածում բարձրանում է, վնասազերծվում են ախտածին միկրոֆլորան և ճիճուների ձվերը, թաղանթանյութի, հեմիթաղանթանյութի և պեկտինային նյութերի քանակությունը նվազում է, պարարտանյութը դառնում է սորուն, որը հեշտացնում է հողի պարարտացումը։ Կոմպոստը պատրաստվում է գոմաղբից, տորֆից, գոմաղբահեղուկից, թռչնաղբից, վուշի և կանեփի կեղևանքից (կեղևացոլք), տերևներից, արևածաղկի ցողուններից, եգիպտացորենի կոթուններից, ոչ պիտանի կերերից և արտադրական թափոններից, աղբից և այլն։ Տարածված են տորֆագոմաղբային, տորֆակոյաջրային և տորֆաֆեկալային, գոմաղբահողային, գոմաղբաֆոսֆորիտային կոմպոստերը։ Կոմպոստը կիրառվում է բոլոր կուլտուրաների համար, գրեթե նույն չափաքանակով, ինչ գոմաղբը (15-40 տ/հա)։ Տրվում է ցելի, ցրտահերկի, կրկնավարի, ինչպես նաև սածիլման ժամանակ։ Պարարտացնող հատկություններով չի զիջում գոմաղբին, իսկ որոշ տեսակները գերազանցում են։ Հողի պարարտացումը
Ինչպես վերևում նշվեց Հայաստանի հողերը այնքան էլ հարուստ չեն հումուսով, այսինքն բավարար պարարտ չեն լավ բերք ստանալու համար: Միայն մշակվող հողի պարարտացման միջոցով կարելի է ապահովել բույսերի առողջությունն ու բարձր բերքատվությունը:
Օրգանական հողագործությունում հողի պարարտացման համար կարևոր նշանակություն ունի սիդերատների կիրառումը։ Սիդերատներըբույսեր են, որոնք աճելով հողում և/կամ կտրվելով և խառնվելով հողի հետ պարարտացնում են այն: Սիդերատների մասին մանրամասն տեղեկացեք այստեղ՝ ===>
Հողի թթվայնությունը հողի կարևոր հատկություններից է, այն պայմանավորված է հողի լուծույթում ջրածնի, ինչպես նաև հողի կլանող կոմպլեքսում ջրածնի և ալյումինի փոխանակային իոնների առկայությամբ։
Բարձր թթվայնությունը բացասաբար է ազդում բույսերի զարգացման և հողի օգտակար բազմաթիվ մանրէների կենսագործունեության վրա։
Տարբերում են ակտիվ և պոտենցիալ թթվայնություն։ Ակտիվը ջրային սուսպենզիայում (հող, ջուր՝ 1։ 2, 5) ջրածնի իոնների ակտիվությունն է և արտահայտվում է pH-ով։
Ըստ թթվայնության աստիճանի հողերը դասակարգվում են հետևյալ կերպ՝
Denomination
pH range
Ուլտրաթթվային (Ultra acidic)
< 3.5
Չափազանց թթվային (Extremely acidic)
3.5–4.4
Շատ ուժեղ թթվային (Very strongly acidic)
4.5–5.0
Ուժեղ թթվային (Strongly acidic)
5.1–5.5
Չափավոր թթվային (Moderately acidic)
5.6–6.0
Թույլ թթվային (Slightly acidic)
6.1–6.5
Չեզոք (Neutral)
6.6–7.3
Թեթև ալկալային (Slightly alkaline)
7.4–7.8
Չափավոր ալկալային (Moderately alkaline)
7.9–8.4
Ուժեղ ալկալային (Strongly alkaline)
8.5–9.0
Շատ ուժեղ ալկալային (Very strongly alkaline)
> 9.0
Հողի թթվայնությունը չափում են PH չափիչով:
Ստորև ներկայացված են ըստ բույսերի հողի նախընտրելի PH ցուցիչի աղյուսակներ:
Մեկ խորանարդ մետր այդպիսի հողախառնուրդին ավելացնում են 3 – 4 կգ կիր։ Կիրը կիրառվում է տորֆի թթվայնությունը հակակշռելու համար։
Բաղկացուցիչ մասերի փոխհարաբերակցությունը կարող է փոփոխվել։ Կարևորն այն է, որ պահպանվեն հողի հիմնական հատկությունները՝ փխրունությունը, օդա և ջրաթափանցիկությունը։
Կենսահումուսըհաճախ են օգտագործում սենյակային բույսերի սնուցման նպատակով և տնկելու կամ տեղափոխելու համար հողախառնուրդներ պատրաստելիս:
Փոքր ծաղկամանների համար հողախառնուրդ պատրաստելիս, բավարար է 2-3 թեյի գդալ կենսահումուս ավելացնել հողախառնուրդին: Մեծ ծաղկամանների համար պատրաստվող հողախառնուրդներին խորհուրդ է տրվում ավելացնել 200 գրամ կենսահումուս՝ ամեն 1 կգ հողախառնուրդին:
Աճի շրջանում խորհուրդ է տրվոմ 2 ամիսը մեկ կենսահումուսով սնուցում տալ սենյակային բույսերին: Կարելի կենսահումուսը պարզապես խառնել ծաղկամանի մակերեսային հողի հետ, բայց, որպես կանոն, սնուցման համար պատրաստում են կենսահումուսի լուծույթ:
Կենսահումուսի լուծույթ պատրաստելու համար 1 բաժակ կենսահումուսը լավ խառնում են 5 լիտր պաղ ջրի հետ ու պահում 24 ժամ տաք տեղոմ:
Ստացված լուծույթը իր մեջ պարունակելու է կենսահումուսի բոլոր օգտակար տարրերը՝ ֆիտոհորմոնները, վիտամինները, հումատները և այլն:
Այդ լուծույթով բույսերը ջրելը խթանում է դրանց աճը, և նպաստում է բուռն ծաղկմանը:
Բացի այդ, կենսահումուսի լուծույթում սերմերը թրջելը բարձրացնում է դրանց ծլողունակությունը:
Կենսահումուսը բնապահպանական առումով անվտանգ օրգանական պարարտանյութ է: Մոլորակի աճող բնակչության
համաշխարհային պարենային անվտանգության ապահովման և սովի դեմ պայքարելու նպատակով, առաջատար տնտեսություններն օգտագործում են քիմիական տարրեր` հսկայական քանակությամբ հանքային պարարտանյութ արտադրելու համար:
Հանքային պարարտանյութերը կտրուկ բարձրացնում են բերքատվության մակարդակը, սակայն, միևնույն ժամանակ, հանգեցնում են հողի աղակալման, հողի կառուցվածքի քայքայման, բուսահողի ողողման (բուսահողը հողի բերրիության հիմնական աղբյուրն է), հողի միկրոֆլորայի և կենդանական աշխարհի ամբողջական ոչնչացման, արդյունքում` հողի անբերրիության: Վերջերս ավելի ու ավելի շատ մարդիկ են մտահոգված իրենց առողջությամբ և եկող սերունդների բարեկեցությամբ:
Յուրաքանչյուր մարդ կարող է իրեն թույլ տալ ապրել առողջ հողի վրա, օգտվել հարուստ վիտամիններով առողջարար պտուղներից և վայելել բույսերի հաճելի բուրմունքը` համոզված լինելով, որ դրանք էկոլոգիաես մաքուր են և անվտանգ:
Օրգանական պարարտանյութերն արդյունավետ լուծում են համարվում բնապահպանական խնդիրների լուծման, հողի և բույսերի առողջության պահպանման համար:
Բնական միջավայրում 1 սմ շերտ բուսահողի առաջացման համար պահանջվում են հարյուրավոր տարիներ: Հումուսային շերտը կարող է ավելանալ 1 սմ-ով 3-5 տարում, եթե հողին ավելացնենք կոմպոստ, գոմաղբ կամ ցանքածածկ, որտեղ հողի մանրէները դրանք կվերածեն այնպիսի նյութերի, որոնք կարող են հեշտությամբ յուրացվել բույսերի կողմից: Սակայն դա երկար և անարդյունավետ մեթոդ է: Այն կարել է արագացնել կենսատեխնոլոգիայի միջոցով:
Անձրևաորդերն օրգանական նյութերը (գոմաղբ կամ պարարտանյութ) շատ ավելի արագ են վերամշակում, քան դա կատարում են հողի միկրոօրգանիզմները կոմպոստացման գործընթացում: Հողի հետ զուգահեռ, անձրևաորդերը մարսում են մեծ քանակությամբ բերքի մնացորդներ, նեմատոդներ, բակտերիաներ, սնկեր և ջրիմուռներ: Կապրոլիտների հետ միասին 2 (որդերի կողմից արտազատված հողային զանգվածները), որդերն արտադրում են մեծ քանակությամբ բուսահող, ամինոթթուներ, էնզիմներ, վիտամիններ և բիոակտիվ այլ նյութեր, որոնք ճնշում են հողում պաթոգեն միկրոֆլորան:
Բացի այդ, որդերի կողմից վերամշակված օրգանական նյութը կորցնում է հոտը, ախտահանվում է և չեզոքացվում, հատիկավորվում է և բուրում, ինչպես հողը: Անձրևաորդերն արտադրում են օրգանական պարարտանյութ, որն ապահովում է հարուստ բերք և էկոլոգիապես մաքուր բերքի արտադրություն: Հումուսի ազդեցությունը հողի բերրիության վրա ունի համալիր բնույթ: Հայտնի է, որ հումուսացված նյութերն ազդում են բույսի նյութափոխանակության վրա, խթանում են օքսիդատիվ էնզիմները, որոնք, իրենց հերթին, ակտիվացնում են բջիջներում էներգետիկ փոխանակումը: Որպես հետևանք, բույսերը դառնում են ավելի դիմացկուն հողի ցրտահարումների և հիվանդությունների նկատմամբ, ավելի լավ են կլանում բույսերի սննդային տարրերը, և բարձրանում է բույսերի բերքատվությունը: Հումինաթթուներն ունեն կլանման հատկություն և թուլացնում են բույսերի վրա ծանր մետաղների թունավոր ազդեցությունը:
Կենսահումուսն առաջանում է հողի որդերի կողմից օրգանականան թափոնների մշակման միջոցով: Բույսի սնման համար անհրաժեշտ հիմնական տարրերի պարունակությամբ այն գերազանցում է բոլոր հայտնի օրգանական պարարտանյութերին: Այն հարուստ է օգտակար միկրոֆլորայով և աճի խթանիչներով, չի պարունակում բույսերի հիվանդությունների ախտածիններ և մոլախոտերի սերմեր, խթանում է բողբոջելու կարողությունը, նպաստում է բերքատվության աճին, բարելավում է հողի կառուցվածքը, մրգի համային հատկանիշները և պահպանելիությունը, ապահովում է մրգի ավելի վաղ (1-2 շաբաթ շուտ) հասունացում: Կենսահումուսը հողը հարստացնում է բակտերիաներով, էնզիմներով, հումինաթթուներով, վիտամիններով և բույսերի առողջության համար անհրաժեշտ բնական հակաբիոտիկներով:
Կենսահումուսն արդյունավետ է բաց գրունտում և ջերմոցներում, և հատկապես, երբ կիրառվում է հյուծված և աղտոտված հողերի նկատմամբ (այդ թվում` այն հողերի նկատմամբ, որոնք աղտոտված են հանքային պարարտանյութերով): Դա փխրուն, փոքր հատիկավոր (1-3 մմ հատիկներ) նյութ է, որի խոնավությունը կազմում է մինչև 3 50-60%: Դա սև գույնի, հոտից զուրկ նյութ է: Կենսահումուսն ունի ջուրը կլանող հատկություն, չի պարունակում պաթոգեն օրգանիզմներ, մոլախոտերի սերմեր և վնասակար աղտեղություններ: Ազոտի, ֆոսֆորի, կալիումի (N, P, K) պարունաությունը, համապատասխանաբար, կազմում է 2,5%, 1,5% և 1,8%, օրգանական նյութի պարունակությունը 60% – ից ավել է, իսկ pH-ի արժեքը 6,5 – 7,5 է:
Կենսահումուսում առկա սննդարար տարրերը կապվում են հումինաթթուների հետ և պարունակում են բույսերի համար անհրաժեշտ բոլոր մակրո- և միկրոէլեմենտները, ինչպես նաև կենսածին կալցիում: Կենսահումուսում առկա սննդատարրերը փոխազդեցության մեջ են մտնում հողի հանքային նյութերի հետ և ձևավորում են կոմպլեքս միացություններ: Արդյունքում, դրանք պաշտպանված են ողողումներից և ջրում կազմալուծվելուց և նաև` ապահովում են երկարաժամկետ սնունդ բույսերի համար:
Կենսահումուսը միայն հումուսացված պարարտանյութ չէ, այն նաև եզակի միկրոկենսաբանական պարարտանյութ է, որը պարունակում է հողի բերրիության համար անհրաժեշտ մի շարք օգտակար միկրոօրգանիզմներ: Հողում ներմուծելու դեպքում, այն պահպանում է առողջ հողին բնորոշ բնական բակտերիաների կապակցությունները: Հողը կենսահումուսով անհնար է <<գերհագեցնել>>: Դուք կարող եք ավելացնել այնքան կենսահումուս, որքան ունեք: Հումուսը հողում պարունակվող օրգանական միացությունների խառնուրդ է: Հումուսի շնորհիվ հողում պարունակվող օրգանական նյութը կազմում է 85-90% , որը կարևոր չափանիշ է հողի պտղաբերության գնահատման համար: Բուսահողը բաղկացած է առանձին (այդ թվում `հատուկ) օրգանական միացություններից, ստացվում է դրանց փոխազդեցության արդյունքում, ինչպես նաև օրգանական – հանքային կազմավորումների տեսքով հանդես եկող օրգանական միացություններից:
Բուսահողը հողում պարունակվող օրգանիզմների, հիմնականում, անձրևաորդերի թափոնային արտադրանքն է: Հումուսի արտադրության մեջ որդերի դերի մասին առաջին անգամ հիշատակել է Չարլզ Դարվինը: Բույսերը չեն կարող անմիջականորեն յուրացնել հումուսացված նյութերը: Դա ապացուցել է Պրյաշնիկովը դեռևս վաղ 20 – րդ դարում: Դրանք սիմբիոտիկ միկրոօրգանիզմներն են, որոնք քայքայում են բուսահողը` բույսերի յուրացման համար: Կենսահումուսը (վերմիկոմպոստը) օրգանական պարարտանյութ է, որը ստացվում է անձրևաորդերի կողմից անասունների գոմաղբի մշակման ընթացքում: Այն, 4 կոմպոստի համեմատությամբ, 10-12 անգամ ավելի արդյունավետ է:
Կենսահումուսն առկա բոլոր օրգանական պարարտանյութերից լավագույնն է: Դա մակրո և միկրոէլեմենտների, էնզիմների և օրգանական նյութերի <<կոկտեյլ>> է` փաթեթավորված որպես կոպրոլիտներ, փաթեթ, որն իդեալական է բույսերի կողմից յուրացման համար:
Վերմիկոմպոստը ցանկացած հող դարձնում է բերրի բնական ճանապարհով: Վերմիկոմպոստացման արդյունքում ծանր մետաղների թունավոր հատկությունները ճնշվում են, քանի որ նրանք կազմում են նվազ լուծվող կոմպլեքս միացություններ, որոնց յուրացումը բույսերի կողմից դառնում է գրեթե անհնար: Կենսահումուսն էապես տարբերվում է այլ օրգանական պարարտանյութերից ջրում լուծվող ազոտի, ֆոսֆորի և կալիումի բարձր խտություններով: Միկրոէլեմենտները դառնում են ավելի շարժուն: Վերմիկոմպոստի հետ միասին հողը ձեռք է բերում միկրոօրգանիզմներ, որոնք կենսական նշանակություն ունեն հողի առողջության և թափոնների` ֆիտոհորմոնների համար, որոնք արագացնում են բույսի աճը: Սույն տեղեկատվական նյութը ստեղծվել է <<Հայ կանայք հանուն առողջության և առողջ շրջակա միջավայրի>> ՀԿ-ի կողմից <<Ասենք ոչ քիմիկատներին մեր շրջապատում>> ծրագրի շրջանականերում:
Խանութներում վաճառվում է կենսահումուս պատրաստված ձիու գոմաղբից՝ 2,5կգ, 10լ և 20լ տոպրակներով:
և նույն կենսահումուսից պատրաստված լուծույթ 1 լիտրանոց պլաստիկ շշով:
Բարձրացնում է սերմերի ծլողունակությունը;
Խթանում է բույսերի արմատների զարգացումը;
Նպաստում է կտրոնների արագ արմատակալմանը;
Խթանում է բույսերի աճը;
Ամրացնում է բույսերի իմունային համակարգը;
նվազեցնում է նիտրատների քանակը պտուղների մեջ;
Խոչնդոտում է ծանր մետաղների և ռադիոնուկլեիդների մուտքը բույսի մեջ;
Մեծացնում է շագարների և սպիտակուցների պարունակությունը պտուղների և բանջարեղենի մեջ;
Վերացնում է խլորոզը, խթանում է բույսերի ծաղկումն ու պտղաբերությունը:
Սննդային սոդան լայն կիրառում ունի կենցաղում: Այն նաև օգտակար է պարտեզում և տանը աճեցվող բույսերի համար: Ստորև դիտարկվում են սննդային սոդայի կիրառման 12 եղանակներ: 1. Պաշտպանություն վնասատուներից 1,5 լիտր հնեցված ջրին խառնել 2 թեյի գդալ սոդա, 1 թեյի գդալ զեյթունի ձեթ և 1-2 կաթիլ հեղուկ օճառ կամ աման լվալու հեղուկ։ Ստացված լուծույթով երեք օրը մեկ ցողել պարտեզի բույսերը։ 2. Հողի թթվայնությունը (PH) ստուգելու համար Թորած ջրով թրջել ստուգվող հողը և մի բուռ սոդա լցրնել վրան: Եթե պղպջակներ առաջանան, ուրեմն հողը թթվային է՝ հավանաբար PH5-ից ցածր ցուցիչով: 3. Հակասնկային միջոց (ֆունգիցիդ) 1 ճաշի գդալ սոդան խառնել 1 լիտր ջրի հետ և կստացվի տնական հակասնկային միջոց՝ ֆունգիցիդ, որն անհամեմատ էժան կլինի և զերծ այլևայլ քիմիական նյութերից ու տոքսիններից: Լուծույթին խորհուրդ է տրվում ավելացնել 1-2 կաթիլ ձեթ և նույնքան աման լվալու հեղուկ։ Դա կօգնի ավելի երկար պահպանել սոդան տերևների վրա։ 3-4 օրը մեկ ստացված լուծույթով ցողում են բույսերը։ 4. Պաշտպանություն լորձնէակներից Լորձնէակներին շուտ սպանելու համար, պետք է պարզապես սոդա շաղ տալ նրանց վրա: Սոդան կչորացնի դրանց մարմինն ու կսպանի: 5. Քաղցրացնել լոլիկի բերքը Որպեսզի աճեցրաճ լոլիկները քաղցրություն ունենան, մի քիչ սննդային սոդա են շաղ տալիս լոլիկների թփերի շուրջ, բայց ոչ թփերի վրա: Սոդան ջրերի հետ կներթափանցի հողի մեջ և կնվազեցնի դրա թթվայնությունը: 6. Կտրած ծաղիկների կյանքը երկարացնելու համար Կտրած ծաղիկների կյանքը կերկարաձգվի եթե դրանք սոդայաջրի մեջ դրվեն: 7. Կոմպոստի հոտի դեմ Վատ հոտը վերացնելու համար, մի քիչ սոդա են շաղ տալիս կոմպոստի կույտի վրա:
8. Մրջյունների դեմ Փոքր քանակությամբ շաքարի փոշին խառնում են նույն քանակությամբ սննդային սոդայի հետ և քիչ-քիչ լցնում են այն տեղերում ուր տեսանելի է մրջյունների ակտիվ շարժը: Շաքարի փոշին կգայթակղի մրջյուններին, իսկ սոդան կսպանի նրանց: 9. Պաշտպանել այգին նապաստակներից ու ճագարներից Սոդան շաղ են տալիս բանջարանոցի շուրջ: 10. Պայքար կաղամբի որդի դեմ Հավասար չափերով սննդային սոդան խառնում են ալյուրի հետ և խառնուրդը շաղ են տալիս կաղամբի, գանգրակաղամբի, բրոկոլիի և այլ՝ կաղամբի որդերին հրապուրող բույսերի վրա: Այս խառնուրդը մահաբեր է դրանց համար: 11. Մաքրել ձեռքերը Այգում հողի հետ աշխատելուց հետո, դժվար լվացվող կեղտը մաքրելու համար, կարելի է լավ շփել խոնավ ու օճառված ձեռքերը սոդայով այնուհետև լվանալ: 12. Սենյակային բույսերի առողջության համար 4 լիտր հնեցված ջրին ավելացնել մեկական թեյի գդալ մագնեզիումի սուլֆատ (անգլիական աղ) եւ սննդային սոդա, այնուհետև ավելացնել կես թեյի գդալ ամոնիակ։ Ստացված լուծույթով շաբաթը մեկ անգամ ջրում են սենյակային բույսերը: Շուտով բույսերի արմատները ավելի ուժեղ կդառնան, իսկ սաղարթները ՝ ավելի փարթամ։ Ուշադրություն։Լուծույթի ավելի հաճախակի օգտագործելը կարող է հակառակ արդյունք տալ։
Կենսահումուսը 
Սննդային սոդան լայն կիրառում ունի կենցաղում: Այն նաև օգտակար է պարտեզում և տանը աճեցվող բույսերի համար: Ստորև դիտարկվում են սննդային սոդայի կիրառման 12 եղանակներ:
8. Մրջյունների դեմ