Չմենին (անգլ․՝ Cotoneaster, ռուս․՝ Кизильник, լատ․՝ Cotoneaster) վարդազգիների (վարդածաղիկներ) ընտանիքի տերևաթափ և մշտադալար թփերի կամ ցածրաճ ծառերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 100 (այլ տվյալներով՝ 30-60) տեսակ։
Հայաստանում աճում է չմենու 7 տեսակ՝
Կակաոյի ծառը (անգլ․՝ Cacao tree, Cocoa tree, ռուս․՝ Какао, լատ․՝ Theobroma cacao) փիփերթազգիների (Malvaceae) ընտանիքի, փոքր, 4–8 մ բարձրությամբ, մշտադալար ծառ է։ Դրա սերմերը՝ կակաոյի հատիկները, օգտագործվում են շոկոլադե լիկյոր, կակաոյի կարագ և շոկոլադ պատրաստելու համար։
Կակաոյի ծառերն աներևակայելի պահանջկոտ են տեղի նկատմամբ, պահանջում են որոշակի կլիմայական և հողային պայմաններ: Պետք է նկատի ունենալ, որ թեև հնարավոր է տանը կակաոյի ծառ աճեցնել, սակայն դա ամենևին հեշտ գործ չէ: Սենյակային պայմաններում գրեթե անհնար է հասնել ծառի ծաղկելուն, իսկ միայն մեկ ծառ աճեցնելու դեպքում պտուղ ստանալու մասին խոսք լինել չի կարող։
Բնության մեջ կակաոն աճում է բազմահարկ արևադարձային ջունգլիների ստորին հարկում՝ մթնշաղի, ցրված, մեղմ լուսավորության պայմաններում: Սենյակային պայմաններում, սակայն, կակաոն մի փոքր փոխում է իր սովորությունները՝ վատ է զարգանում խիտ ստվերում, բայց, միևնույն է չի դիմանում արևի ուղիղ ճառագայթներին:
Փորձը ցույց է տալիս, որ կակաոյի ծառն իրեն լավ է զգում արևելյան պատուհանի գոգին։Հարմար են նաև մասամբ հարավին կողմնորոշված պատուհանագոգերը, որոտեղ բույսը տեղադրում են արևի ուղիղ ճառագայթներից պաշտպանելով։
Լավագույն պայմաններ հնարավոր կլինի ապահովել, եթե կակաոն աճեցվի օդի վերահսկվող, բարձր ջերմաստիճան և բարձր խոնավություն ապահովող ջերմոցում։ Եթե դա հնարավոր չէ և բույսն աճելու է սենյակային պայմաններում, ապա պետք է ձգտել այնպիսի պայմանների, որոնցում օդի ջերմաստիճանը կայուն ու բարձր է ողջ օրվա ընթացքում ու շուրջ տարի։ Տեղային բարձր խոնավություն ապահովելու համար պետք է օդի խոնավացուցիչ միացնել կամ ծաղկամանը տեղադրել ջրով ու խիճով լի, լայն սկուտեղի վրա։ Արևի ուղիղ ճառագայթները և մոտակա ջերմության աղբյուրները, ինչպիսիք են ռադիատորները, կարող են չորացնել ծառը:
Կակաոյի ծառը կմահանա եթե օդի ջերմաստիճանը իջնի +10°С-ից ցածր, իսկ +10…+16°С տիրույթում աճի խնդիրներ և տեսանելի խանգարումներ են առաջանում։ Կակաոյի ծառի համար պետք է իսկապես կայուն, ջերմ պայմաններ ստեղծել։ Իդեալում, օդի ջերմաստիճանը ողջ տարին պետք է մնա +24 … +25°С աստիճանի մակարդակում: Չափազանց բարձր ջերմություն՝ +28°С բարձր, ծառը նույնպես չի սիրում, իսկ +23°С ցածր անկումը սկսում է ազդել բույսի տերևների վրա:
Կակաոն չի հանդուրժում միջանցիկ քամիներ, ջերմաստիճանի հանկարծակի փոփոխությունները, ջեռուցման սարքերին մոտ լինելը։ Լավ կլինի բույսը հաճախ չտեղաշարժել ու տեղը չփոխել։ Ամռանը դուրս՝ մաքուր օդի էլ հանել պետք չէ։
Օդի բարձր խոնավությունը՝ 70% և բարձր, պայման է, առանց որի բույսը հնարավոր չէ աճեցնել։ Ծառը չի հանդուրժում չոր օդը և արագ չորանում է սովորական սենյակի միջավայրում:
Բույսը ջրով ցողելիս պետք է ընտրել մանր կաթիլներով ցողիչներ և խուսափել տերևները ուժեղ թրջելուց՝ պրոցեդուրան կատարելով բույսից որոշակի հեռավորության վրա և բարձրությունից։
Կակաոն պետք է շատ զգույշ ջրել՝ համոզվելով, որ ջրելուց հետո ծաղկամանի տակդիրի մեջ ջուր չմնա, իսկ հողի վերին շերտը՝ 2–3 սմ խորությամբ չորանա մինչև հաջորդ ջրելը։ Ձմռանը, նույնիսկ բացարձակապես կայուն ջերմաստիճանի դեպքում, կակաոյի ոռոգումը կրճատում են՝ ոռոգումների միջև ընկած, վերը նկարագրված ժամանակահատվածը 1-2 օրով երկարացնում են և նվազեցնում են ջրի քանակը:
Կակաոյի ծառը ջրում են փափուկ տաք ջրով, որի ջերմաստիճանը պետք է մի քիչ գերազանցի սենյակի օդի ջերմաստիճանը:
Կակաոյի ծառի համար գերադասելի են օրգանական, այլ ոչ թե հանքային պարարտանյութերը: Դրանք կարելի է համակցել և խառնել իրար։ Համալիր պարարտանյութեր ընտրելիս, նախապատվությունը պետք է տրվի ազոտի բարձր պարունակությամբ պարարտանյութերին՝ դեկորատիվ տերևավոր բույսերի համար նախատեսված։
Կակաոյի համար սնուցման հաճախականությունը հանքային պարարտանյութերի դեպքում 2-3 շաբաթը 1 անգամ է, իսկ օրգանական պարարտանյութերի դեպքում՝ ամիսը 1 անգամ։ Սնուցումն արվում է ամբողջ տարին՝ ձմռանը կրկնակի նվազեցնելով հաճախականությունը։ Երիտասարդ բույսերի համար կարելի է փոխնեփոխ կիրառել արմատային և սաղարթային սնուցումներ:
Առանց ձևավորման կակաոն չի պահպանի սաղարթի կոմպակտությունն ու գեղեցկությունը: Բույսն էտելու մեջ դժվար բան չկա. ցանկության դեպքում, սկսած երիտասարդ տարիքից և 30 սմ բարձրությունից, ընձյուղների գագաթները կարելի է քշտել՝ որոշակի ուրվագիծ ստեղծելու և սաղարթը խտացնելու համար։ Սովորաբար, բույսի ամենաակտիվ աճող և երկարաձգված ընձյուղների գագաթները քշտում կամ էտում են 1/3-ից մինչև ½ մասի չափով։
Անկախ տարիքից, ձևից և չափսից, կակաոյի ցանկացած ծառի համար պարտադիր է չոր, վնասված, թույլ, բարակ, անպտուղ և խիտ աճող ճյուղերի հատելը։
Այս բույսի համար էտն իրականացվում է վաղ գարնանը։
Ճիշտ այնպես, ինչպես կլիմայական պայմաններն են կարևոր կակաոյի համար, հողախառնուրդի բաղադրությունն է կարևոր։ Կակաոյի մշակության տակ գտնվող տարածքների մեծ մասում կավահող կամ ավազակավային հողեր են՝ 6,5-ից 7,0 pH թթվայնությամբ:
Կակաոն ունի առանցքային արմատ, բայց շատ խոր արմատային համակարգ չի ձևավորում։ Բույսը պետք է աճեցվի փոքր խորությամբ կամ միմյանց տրամագծով ու բարձրությամբ հավասար չափսերով ծաղկամաններում։ Նախընտրելի են բնական նյութերից պատրաստված ծաղկամանները։ Տեղափոխելիս, ծաղկամանի տրամագիծը երիտասարդ բույսերի դեպքում ավելացնում են մի քանի սանտիմետրով, իսկ մեծահասակների դեպքում՝ 2 չափ ավելով։
Տեղափոխման հաճախականությունը կախված է արմատային համակարգի զարգացման աստիճանից։ Կակաոն տեղափոխում են նոր տարայի մեջ միայն այն ժամանակ, երբ արմատները ամբողջությամբ հյուսում են հողագունդը։
Հարկավոր է ուշադիր ընտրել հողը: Թեթևակի թթվային ռեակցիան pH-ի 5,8-ից 6,0 միջակայքում իդեալական է: Հողախարնուրդը պետք է լինի լավ դրենաժ ապահովող, թեթև, սննդարար։
Բույսը տեղափոխելիս կարելի է հեռացնել միայն թեթև առանձնացվող հողը՝ խուսափելով արմատների հետ շփումից։
Կակաոն կարող է ենթարկվել սարդոստայնային տիզերի և վահանակիր միջատների հարձակմանը, սակայն ավելի հաճախ դժվարությունները կապված են լինում ոչ պատշաճ խնամքի հետ: Տերեւների վրա բորբոսի, ընկճվածության, վնասատուների վնասման նշանների դեպքում, պայքարն անմիջապես իրականացնում են միջատասպանների և ֆունգիցիդների օգնությամբ:
Սերմերով բազմացնելիս, դրանք ցանում են բերքահավաքից անմիջապես հետո կամ հասունանալուց առնվազն 2 շաբաթ հետո։ Կակաոյի սերմերը շատ արագ են կորցնում իրենց ծլողունակությունը՝ նույնիսկ սառը պայմաններում:
Ցանքն իրականացնում են ունիվերսալ, փխրուն հողախառնուրդի մեջ։ Կակաոյի համար օգտագործվում են միջին չափի անհատական բաժակներ, այլ ոչ թե ցանում են ընդհանուր արկղերի մեջ։ Սերմերը խորացնում են 2-3 սմ-ով՝ հետևելով սերմերի խիստ ուղղահայաց դասավորությանը՝ լայն ծայրը դեպի վար։ Ցանքից հետո հողը ջրում են, հետագայում մշտապես պահպանելով հողախառնուրդի թեթև խոնավությունը։ Սերմերի ծլելու համար անհրաժեշտ է օդի +23…+25°С տաքություն։
Լուսավորությունը կարևոր է միայն սերմերի ծլելուց հետո։ Ծլած սածիլները տեղափոխում են վառ, բայց ցրված լուսավորութուն ունեցող տեղ, ապահովում են օդի բարձր խոնավություն:
Կակաոյի երիտասարդ ընձյուղները շատ արագ են զարգանում, մի քանի ամսում հասնում են 30 սմ բարձրության և տալիս մինչև 8 տերեւ։ Հենց այդ ժամանակահատվածում դրանք տեղափոխում են ավելի մեծ տարաների մեջ և սկսում են ձևավորվել։
Տնկաշիվերով բազմացումը ավելի պարզ և արդյունավետ ձև է: Օգտագործում են կակաոյի կիսափայտացած ընձյուղները՝ որոնք մասամբ պահպանել են կանաչ գույնը, բայց ամբողջովին կանաչած տերևներ ունեն։ Կտրոնների երկարությունը պետք է լինի 15-20 սմ, դրանց վրա թողնում են 3-4 տերև։ Արմատակալման խթանիչների կիրառումն արագացնում է տնկաշիվերի արմատակալումը:
Տնկաշիվերը տնկում են խոնավ, թեթև հողախառնուրդի մեջ կամ իներտ հողի մեջ՝ ընդհանուր մեծ արկղերում: Շատ բարձր խոնավության դեպքում արմատավորումը պետք է տեղի ունենա +26…+30°С ջերմաստիճանում: Կտրոնների վրայի ծածկը, աճին զուգահեռ, աստիճանաբար հեռացնում են, բույսերը խնամքով ջրում են։ Տնկաշիվերը առանձին տարաների մեջ են տեղափոխում միայն ուժեղ արմատային համակարգ ձևավորելուց հետո՝ արմատակալման նշանների ի հայտ գալուց մի քանի ամիս անց։
Որքան մեծ է կակաոյի ծառը, այնքան ավելի շատ կտրոններ կարելի է կտրել դրանից, բայց 1-3 տարեկան բույսերից 3 հատից ոչ ավել։
Կակաոն հազվադեպ բազմացնում են նաև մեկ աչքանի կտրոններով, որոնց կտրատում են աչքի վերևից ու ներքևից թողնելով 5 մմ ընձյուղ։ Կտրոնները ամրացնում են փայտե ձողիկների վրա և ստորին կտրվածքը թաղում են հողի մեջ։ Արմատակալման պայմանները նույնն են, բայց արմատավորումը կրկնակի երկար է տևում։
Գինկգո երկբլթակը (անգլ.՝ Ginkgo, Maidenhair tree, չին․՝ 银杏, ռուս.՝ Гинкго, լատ.՝ Ginkgo biloba) գինկոազգիների ընտանիքի միակ պահպանված ներկայացուցիչն է։ Տերևաթափ, խոշոր, երկտուն ծառ է, մոնոպոդիալ ճյուղավորվածությամբ։
Գինկգոն երկրագնդի հնագույն բույսերից է, այն աճում էր դեռ մեզոզոյան դինոզավրերի ժամանակներում։ Հայրենիքը Չինաստանն է, բաց ներկայում լայնորեն տարածված է մոլորակի մեղմ կլիմա ունեցող տարբեր անկյուններում։
Գինկգոյի պտուղների կորիզները եփելուց կամ տապակելուց հետո ուտելի են։ Չինական բժշկության մեջ էլ գինկգոն հայտնի դեղաբույս է։
Խստաշունչ ձմեռներ ունեցող գոտիներում բաց գրունտում գինկգո աճեցնելը հեշտ խնդիր չէ։ Բայց, հայտնի է, որ բաց գրունտում, առանց ջերմամեկուսացնելու գինկգոի հինգ մետրանոց ծառ է աճում Մոսկվայի բուսաբանական այգում։
Ոչ շատ ցրտաշունչ ձմռանը երիտասարդ գինկգոները կարող են դիմանալ, սակայն ցրտաշունչ ձմռանը, առանց ջեմամեկուսացման, ամենայն հավանականությամբ կցրտահարվեն։ Առաջին տարիներին, երբ գինկգոն դեռ բարձրահասակ չէ, հնարավորություն կա ծառը արդյունավետորեն պաշտպանել սառնամանիքներից։ Սակայն մեծ ծառի դեպքում խնդիրը դժվարանում է։
Շատ ավելի նվազ ռիսկային է թաղարի մեջ գինկգո աճեցնելը՝ եթե, իհարկե, հնարավորություն կա ձմռանը թաղարը տեղափոխել նկուղ կամ զով սենյակ։ Տերևաթափ ծառը լույսի կարիք չունի, իսկ սենյակային ջերմաստիճանը +18…+25°C հարմար չէ գինկգոյի ձմեռացման համար։
Գինկգոն լանդշաֆտային դիզայնում բարձր է գնահատվում որպես դեկորատիվ ծառ, նաև աճեցվում է որպես թաղարային կամ բոնսայ ծառ։
Մեծ ծառ տանը, իհարկե, չի աճի, բայց կանոնավոր էտի միջոցով կարելի է ստանալ շատ գեղեցիկ, փոքրիկ սենյակային ծառ։ Շատ ավելի տպավորիչ է որպես բոնսայ աճեցված գինկգոն։ Մասնագետների շրջանում բոնսայի այս տեսակը համարվում է ամենանշանավորներից։
Ագրոտեխնիկայի հիմնական պահանջները կայանում են ծառի համար պայծառ, առանց արևի ուղիղ ճառագայթների տեղ տրամադրելու, բարձր խոնավություն ապահովելու, հաճախակի ջրելու մեջ եւ ձմռան հանգստի շրջանի համար անհրաժեշտ պայմաններ ապահովելուն։ Զով ձմեռումն անհրաժեշտ պայման է բույսի հաջող աճի համար։ Եթե ամռանը ջերմաստիճանային օպտիմալ տիրույթը +22…+24°C է, ապա ձմեռային ջերմաստիճանը ընդամենը +4…+ 8°C է ու ոչ ավելի պիտի լինի, քան +12°C: Լիարժեք հանգստի վիճակում բույսը պետք է մնա առնվազն 2 ամիս:
Գինկգոյի էտն անում են գարնանը՝ նոր վեգետատիվ սեզոնից առաջ։
Հավաքելուց հետո, գինկգոյի սերմերը շատ արագ կորցնում են ծլողունակությունը, հատկապես ջերմության մեջ պահելիս: Կես տարվա ընթացքում ծլողունակությունը կիսով չափ նվազում է, իսկ հետո ՝ ավելի արագ։
Ուստի, սերմերի թարմությունը հաջողության կարևոր պայմաններից մեկն է։ Ցանելու ժամանակը վաղ գարունն է:
Երիտասարդ տնկիները սկզբում չափազանց դանդաղ են աճում, մինչեւ մշտական տեղում տնկելը պետք է առնվազն մեկ տարի սպասել: Մշտական տեղում էլ երիտասարդ ծառը բավականին երկար է հարմարվում, սկզբում զարգացնում է արմատները, հետո նոր սկսում վերգետնյա աճը։
Երիտասարդ տնկիների խնամքը, առաջին հերթին, ենթադրում է հողի կանոնավոր, չափավոր խոնավացում, քանի որ արմատների չորանալը միանգամայն անթույլատրելի է և կարող է հանգեցնել բույսի արագ մահվանը:
Աճի երկրորդ տարում գինկգոյի ծառին 2 անգամ սնուցում են համալիր պարարտանյութով՝ գարնանը և ամռան կեսին։
Մինչև բույսի 4-5 տարեկան դառնալը, ձմռան նախաշեմին ծառը հաստ շերտով մուլչապատում են և, հնարավորին չափ, ջերմամեկուսացնում։
Եթե մոտակայքում հասուն ծառեր կան, դրանցից վերցված տնկաշիվերի միջոցով գինկգո բազմացնելն ավելի հեշտ և մատչելի է: Ցավոք, եթե ծառը չի հասել սեռահասունության, իսկ դա բավականին երկար է տևում (25-30 տարի), ու դեռ չի ծաղկել, հնարավոր չէ որոշել դրա սեռը։ Կանաչ տնկաշիվերը կտրում են ամռան սկզբին, շիվի ստորին կեսից և մի քիչ բարձր հեռացնում են տերևներն ու դնում են արմատավորման՝ խոնավ և թեթեւ հողի կամ սուբստրատի մեջ, մինիջերմոցային ծածկի տակ։ Եթե տնկաշիվերը մասամբ փայտացած են, առանց արմատակալման խթանիչի արմատներ չեն գոյանա։ Ցանկալի է ամեն օր ցողել տնկաշիվերի մնացած տերևները և ոչ մի դեպքում թույլ չտալ, որ հողը չորանա։
Թուրինջը, (անգլ․՝ Grapefruit, ռուս․՝ Грейпфрут, լատ.՝ Cītrus paradīsi) սատապազգիների (լատ.՝ Rutaceae) ընտանիքի, ցիտրուսայինների ցեղին պատկանող, մերձարևադարձային, մշտադալար ծառ է։
Թուրինջը պոմելոյի և նարնջի ծառերից բնության ստեղծած հիբրիդ է։ Հասուն թուրինջենին բնության մեջ հասնում է մինչև 8 մ բարձրության։ Նոյեմբերին հասունացող պտուղներն ունեն դեղին կամ նարնջագույն կեղև իսկ միջուկը լինում է կարմրանարնջագույնից մինչև վարդագույն երանգներով։
Կարմիր միջուկով պտուղները ավելի շատ վիտամին C են պարունակում, իսկ ընդհանրապես, բոլոր տեսակների պտուղներն էլ, չնայած թեթև դառնությանն ու թթվությանը, շատ օգտակար են։
Սննդակարգի մասնագետները պնդում են, որ թուրինջը նպաստում է օրգանիզմի ճարպերի “այրմանը”, դրական ազդեցություն ունի սիրտ-անոթային համակարգի վրա, սրում է տեսողությունը, ամրապնդում է իմունային համակարգը։
Տեսականորեն, Հայաստանում, բաց գրունտում, մեծ դժվարությամբ թուրինջենի կարելի կլինի աճեցնել Մեղրու և Նոյեմբերյանի տարածաշրջաններում։ Իսկ սենյակային պայմաններում աճեցնելու դրական փորձ, բարեբախտաբար, շատ կա։
Թուրինջենի կարելի է աճեցնել պտղի կորիզից կամ տնկաշիվեր արմատակալման դնելով։
Կորիզից աճեցնելու համար, լավ հասաց պտղի կորիզներից ընտրում են խոշոր, ճիշտ կառուցվածք ունեցող սերմերը։ Ոչ բոլոր սերմերն են ծլում, ուստի ցանում են պահանջվածից շատ՝ հետագայում լավագույններն ընտրելու համար։
Սերմերը չորացնել պետք չէ, անմիջապես ցանում են կամ առանձին-առանձին՝ բաժակների մեջ, կամ միասին՝ թաղարի մեջ։
Հողախառնուրդը կազմում են տորֆից և գետի ավազից։ Սերմերը ցանում են 2 սմ խորությամբ, ցանելուց հետո ջրում են գոլ, հնեցված ջրով, ցանքը ծածկում են թափանցիկ թաղանթով կամ պլաստիկ շշերով՝ ջերմոցային պայմաններ ստեղծելու համար։
Ցանքը տեղադրում են տաք, պայծառ լուսավորված տեղում, ամեն օր օդափոխում են և, ըստ անհրաժեշտության, ջրում։ Առաջին ծիլերն հայտնվում են 2-3 շաբաթից, ինչից հետո ծածկերը հանում են։
Նոր՝ քիչ ավելի մեծ ծաղկամանների մեջ բույսերը տեղափոխում են երբ հին ծաղկամանն արդեն խոչնդոտում է բույսի զարգացմանը։
Տնկաշիվեր արմատակալման դնելու համար, գարնանը կամ ամռանը, հասուն թուրինջենու առողջ ճյուղերից 11-17 սմ երկարությամբ կտրոններ են վերցնում։ Ամեն կտրոնի վրա առնվազն 6 տերև պետք է լինի։ Կտրոնները արմատակալման են դնում գետի խոնավ, ոչ շատ մանր ավազի մեջ և ծածկում են՝ ջերմոցային պայմաններ ստեղծելու համար։ Օդի ջերմաստիճանը պետք է +25°С-ից ցածր չլինի, տեղը պետք է լուսավոր լինի, բայց ոչ արևի տակ։ Ավազի մեջ խրելուց առաջ կտրոնների ստորն մասերը կարելի է մշակել արմատակալումը խթանող նյութերով։
Արմատներն առաջանում են 2 շաբաթում, ինչից հետո տնկաշիվերը տնկում են հավասար մասերով ճմահողից, տերևային բուսահողից, փտած գոմաղբից և ավազից կազմված հողախառնուրդի մեջ։
Որպեսզի թուրինջենին լավ զարգանա եւ հարուստ բերք տա, պետք է ուշադրություն դարձնել հետևյալին՝
Թուրինջենուն պետք է զննել վնասատուներ հայտնաբերելու համար: Բույսը կարող է ենթարկվել ցիտրուսային սպիտակաթևիկի (цитрусовая белокрылка), կարմիր ցիտրուսային տիզի (красный цитрусовый клещ) և վահանակիրների (щитовка) հարձակմանը։
Վնասատուների հայտնաբերման դեպքում, դրանց հեռացնում և ոչնչացնում են մեխանիկորեն, իսկ բույսը մշակում են դրա համար նախատեսված տարբեր նյութերով, օրինակ հնդկայասամանի յուղով։
Տես նաև “ԻՆՉՊԵՍ ՍԵՆՅԱԿԱՅԻՆ ԲՈՒՅՍԵՐԸ ՊԱՇՏՊԱՆԵԼ ՎՆԱՍԱՏՈՒՆԵՐԻՑ” հոդվածը։
Ընկուզենին (անգլ.՝ , ռուս.՝ Орех, լատ.՝ Juglans) Ընկուզազգիների ընտանիքին պատկանող, տերևաթափ խոշոր ծառ է, որի բարձրությունը հասնում է մինչև 30 մ և ավելի, բնի տրամագիծը՝ մինչև 1,9 մ:
Բնի և բազմամյա ճյուղերի կեղևն անհարթ է՝ բաց մոխրագույն երանգով:
Սաղարթը խիտ է, լայն, արմատային համակարգը՝ հզոր: Տերևները խոշոր են, բարդ, կենտ փետրաձև, հոտավետ: Միատուն բույս է: Ծաղիկները միասեռ են, արականները ծաղկաբույլեր (կատվիկներ) են, իգականները (1 կամ 2-3-ական) գտնվում են միամյա ընձյուղների ծայրերին: Ընկուզենին երկարակյաց է. ապրում է 300-400 տարի: Լավ աճում է չափավոր խոնավ, ավազակավային հողերում: Լուսասեր է և ջերմասեր, սակայն դիմանում է մինչև -25°C ցրտերին: Բազմանում է սերմերով և պատվաստի միջոցով: Չպատվաստված ծառերի բերքատվությունը սկսվում է 8-10-րդ տարում և շարունակվում մինչև 150-200 տարի: Մեկ ծառը տարեկան կարող է տալ 65-100 և ավելի՝ մինչև 250 կգ բերք:
Պտուղը կորիզապտուղ է (ընկույզ), կեղևը՝ փայտացած, կարծր՝ արտաքինից ծածկված կանաչ, հյութալի պատյանով: Չհասունացած ընկույզից (հարուստ է C վիտամինով) պատրաստում են մուրաբա,
հասուն սերմերն օգտագործվում են հում վիճակում, հրուշակեղենի արտադրության մեջ և յուղ ստանալու համար: Ընկույզի կանոնավոր օգտագործումը լավացնում է հիշողությունը, վերականգնում առողջությունը՝ ֆիզիկական և մտավոր ծանրաբեռնվածության ժամանակ: Ընկույզի միջուկը պարունակում է 45-72% ճարպեր, 8-21% սպիտակուցներ, վիտամիններ, մետաղական միացություններ, աղեր և այլ օգտակար նյութեր (100 գ միջուկը պարունակում է 6000 կալորիա):
Տերևներից, կեղևից և խակ պտղի կանաչ պատյանից ստանում են աղաղանյութեր, շագանակագույն ներկանյութ, եթերայուղեր: Ընկուզենու տերևներն ունեն միջատասպան հատկություն, որի պատճառը տերևներում պարունակվող յուգլոն ներկանյութն է: Յուգլոնն ազդում է նաև մարդկանց վրա. առաջացնում է գլխացավ և ընդհանուր թուլություն: Այդ պատճառով էլ խորհուրդ չի տրվում երկար մնալ կամ քնել ընկուզենու տակ:
Կարդացեք նաև «Ընկուզենու տերևների կիրառումը կենցաղում» հոդվածը։
Ընկուզենին աճում է Փոքր Ասիայում, Միջին Ասիայում, Բալկանյան թերակղզում, Իրանում, Ճապոնիայում, Չինաստանում, ԱՄՆ-ում: Հայտնի է ընկուզենու 7-9 տեսակ:
Հայաստանում, ներառյալ Արցախը, տարածված է սովորական ընկուզենին (գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում). աճում է քարքարոտ տաք լանջերին, այգիներում, գեղազարդիչ տնկարկներում: Լայնորեն մշակվում են ընկուզենու տարբեր սորտեր։ Վերջին տարիներին փորձարկվում են նաև ընկուզենու գաճաճ տեսակներ։
Ընկուզենի տնկելու համար լավագույն հողը խոնավ, կարբոնատային կավահողն է, ոչ բարձր գրունտային ջրերով։ Հողի թթվայնությունը՝ ոչ ավել pH6-6,5-ից։
Տնկում են պայծառ լուսավորված տեղում, որտեղ ընկուզենին ձևավորում է գեղեցիկ, փռված սաղարթ։ Մեկից ավելի ծառ տնկելիս, դրանց միջև հեռավորությունը պետք է առնվազն 5 մ լինի։ Սարալանջին տնկելիս, միմյանց չստվերելու պայմանը կարելի կատարել նաև 3,5 մ հեռավորության վրա տնկելով։
Տնկելու տեղում հողը պետք է պարարտ և մշակված լինի։ Եթե տնկելու վայրում հողի բերրի շերտը փոքր է, ապա պետք է հողը փոխարինել կամ կատարել լրացուցիչ պարարտացում։ Դրա համար հողին խառնում են մոխրի հետ խառնված մեծ քանակությամբ փտած գոմաղբ (մեկ դուլ գոմաղբին ավելացնում են 2 բաժակ մոխիր),ինչպես նաև մի քիչ սուպերֆոսֆատ։ Տնկելիս, պատրաստված հողախառնուրդը լցվում է 80 սմ խորությամբ փորված փոսի մեջ։
Երիտասարդ ծառերը ջրում են գարնանը և ամռանը, երբ դրանք շատ ջուր են սպառում։ Ջրի քանակը՝ մոտ 30 լ ջուր 1 մ² հողի համար: Ջրում են ամիսը 2 անգամ, իսկ երաշտի դեպքում ավելի հաճախ։ Երբ ծառը հասնում է մոտ 4 մ բարձրության, կարելի է շատ ավելի քիչ ջրել կամ ընդհանրապես չջրել։
Грецкий орех не любит плотную почву, поэтому землю под ним рыхлить надо часто и тщательно. Осенью до рыхления следует удалить листву и опавшие плоды, и после этого порыхлить почву и внести удобрения.
Ընկուզենին սովորաբար պարարտացնում են տարին 2 անգամ՝ գարնանը և աշնանը։ Գարնանը ազոտական պարարտանյութով, իսկ աշնանը հողին ավելացնում են կալիումային և ֆոսֆորային պարարտանյութեր։ 20-50 տարեկան հասուն ծառին անհրաժեշտ է մինչև 7 կգ ամոնիումի նիտրատ, 2-3 կգ կալիումի աղ և մինչև 10 կգ սուպերֆոսֆատ։
Ազոտային պարարտանյութեր օգտագործելիս կան որոշ վերապահումներ.
Ընկույզի սաղարթը ձևավորելու անհրաժեշտություն չկա՝ ծառն ինքնուրույն է լուծում այդ խնդիրը: Եթե անհրաժեշտ է հեռացնել ավելորդ ճյուղերը, պատք չէ դա անել գարնանը, քանի որ ծառը շատ հյութ կկորցնի։ Կարելի է կտրել սկսած հունիս ամսից։ Ճյուղը կտրում են երկու փուլով։ Առաջին տարին կտրում են ճյուղի մեծ մասը՝ թողնելով փոքրիկ (7 սմ) ոստ։ Իսկ հաջորդ տարի, գարնանը կտրում են չորացած ոստը և կտրվածքը ծածկում այգու կուպրով (садовый вар):
Ընկույզ հավաքելու ժամանակը որոշվում է կանաչ կեղևի վիճակով։ Հենց սկսում են ճաքել, ընկույզները պատրաստ են։ Բերքահավաքից հետո ցանկալի է պտուղները մինչև մեկ շաբաթ պահել նկուղում, որից հետո ավելի հեշտ կլինի մաքրել փափկած և սևացած կեղևները։
Ընկուզենին բազմացնում են սերմերով կամ պատվաստելով։
Որպեսզի սերմերը ավելի արագ ծլեն, խորհուրդ է տրվում ստրատիֆիկացիա անել։ Հաստ կճեպով սորտերը ստրատիֆիկացնում են մինչև 100 օր՝ զրոյից ցածր ջերմաստիճանում (0 … + 7°С), միջին և բարակ կճեպով ընկույզները՝ +18°С ջերմաստիճանում, մոտ 45 օր:
Սերմերը տնկում են երբ հողը տաքանում է մինչև +10°C, նախապես պատրաստված բերրի հողում: Մեծ ընկույզները տնկում են 11սմ խորությամբ, մանր ու միջինները՝ 7-9սմ խորությամբ։ Ուղիղ ընձյուղներ ստանալու համար ընկույզը փոսիկի մեջ դնում են կողի վրա։
Բաց գրունտում աճեցնելիս ընկույզենին դանդաղ է աճում: Այգում տնկելու համար հարմար տնկիներ ստացվում են միայն 5-7 տարի անց, իսկ պատվաստելու համար ՝ 2-3 տարի հետո։ Հետևաբար, ավելի լավ է դրանք աճեցնել հատուկ թաղանթային ջերմոցներում. դրանցում պատվաստի համար պատրաստ կլինեն մինչև առաջին տարեվերջ, իսկ այգում տնկելու համար հարմար տնկիներ կլինեն 2 տարի անց:
Պատվաստելով բազմացման ձևն ընտրում, երբ անհրաժեշտ է պահպանել մայր ծառի պտուղների դրական հատկությունները։ Որպես պատվաստակալ հարմար են երկամյա տնկիները։ Պատվաստակալը ձմռանը, դեկտեմբերին տեղափոխում են տաք սենյակ, որպեսզի, որպեսզի պատվաստելու պահին լավ ճյուղեր տված լինի: Պատվաստվելու լավագույն ժամկետը փետրվարն է :
Պատվաստված տնկիները պահում են +24…+26°C ջերմաստիճանում, որպեսզի տնկիների աճը շարունակվի։ Պատվաստված բույսերը բաց գրունտ են տեղափոխում մայիսի:
Հնդկայասամանը [Նիիմ, Ազադիրախթա] (անգլ.` Neem tree, Indian Lilac, չին․՝ 苦楝樹, ռուս․՝ Дерево ним, Азадирахта индийская, լատ.՝ Azadirachta indica) արևադարձային և մերձարևադարձային գոտիներում աճող ծառ է։
Աճում է նաև Իրանի հարավում գտնվող կղզիներում։ Հայրենիքը Հնդկաստանն է։
Հնդկայասամանը բավականին արագ աճող ծառ է, կարող է հասնել 15-20 մետր բարձրության, հազվադեպ 35-40 մ-ի։ Սաղարթը խիտ է, շրջանաձև, տրամագիծը կարող է կազմել 20-25 մ։
Հնդկայասամանի տերևներն օգտագործում են մաշկային հիվանդություններ բուժելու համար, քանի որ այն ունի հակասնկային և հակաբակտերիալ հատկություններ:
Հնդկաստանում հազարամյակներով են օգտագործել հնդկայասամանը.
Հնդկայասամանի պտուղներից և սերմերից են ստանում հանրահայտ նիիմ յուղը (անգլ.` Neem oil, ռուս․՝ Масло ним)։
Նիիմ յուղի հիման վրա պատրաստված լուծույթներով պայքարում են տիզերի, թրթուրների եւ սենյակային բույսերի այնպիսի վնասատուների դեմ, ինչպիսիք են սարդոստայնային տիզերը, ուտիճները, բշտիկոտները, սպիակաթևիկները, վահանակիրները, կեղծ
վահանակիրները, որդանները եւ այլ:
Նիիմ յուղի 1%-նոց լուծույթը նաև օգտագործում են բույսերի բորբոսի (mildews) և ժանգի (rusts), այլ սնկային (fungi) հիվանդությունների՝ Փտախտի (Root rot, Корневая гниль), (Black spot), (Sooty mold, Чернь) կանխարգելման եւ բուժման համար:
Հայտնի է, որ նիիմ յուղը արդյունավետորեն զսպում է նեմատոդների՝ արմատային կլոր որդերի բազմացումը։ Ընդորում, օգտակար՝ անձրևային որդերը չեն վնասվում։
Նիիմ յուղն անվտանգ է մարդու և ընտանի կենդանիների համար։ Նախատեսված է բոլոր բանաջարանոցային բույսերի, պտղատուների, հատապտղային և դեկորատիվ մշակաբույսերի, այդ թվում ՝ վարդերի և սենյակային բույսերի մշակման համար:
Նիիմ յուղի լուծույթներն օգտագործում են ինչպես ցողելու եղանակով, այնպես էլ բույսերը ջրելով։
Բույսի բուժումը պետք է սկսել վարակվածության կամ վնասատունների առաջին նշանները հայտնաբերելուց անմիջապես հետո։ Բույսի սաղարթն այնպես են ցողում, որպեսզի լավ թրջվեն տերևների երկու կողմերը և բոլոր ճյուղերը։
Ծանր վարակման դեպքերում իմաստ ունի նախ լվանալ բույսը միջատասպան օճառով։ Ապա, մաքրաջրելուց հետո, ցողել նիիմ յուղի պատրաստուկով։
Բորբոսի մլակներից ազատվելու համար, կարելի է նաև ծաղկամանի հողը ցողել կամ մի փոքր ջրել։
Բուժումն անմիջապես չի գործում, այն դանդաղ է գործում, ուստի կրկնակի բուժում, ըստ անհրաժեշտության, պետք է նախաձեռնել 1-2 շաբաթ անց: Իսկ պրոֆիլակտիկ նպատակով ցողումներ արվում են առնվազն ամիսը մեկ անգամ:
Այգեգործական խանութներում լինում են նիիմ յուղի հիմքի վրա պատրաստված հեղուկներ, բայց ավելի էժան եւ հեշտ է ինքնուրույն պատրաստելը։
Տարբերակ 1 (վերցված է ռուսական կայքից)
Մեկ թեյի գդալ (4 .9 մլ) նիիմի յուղը և 1 թեյի գդալ հեղուկ օճառը խառնում են 1 լիտր գոլ ջրի հետ։
Տարբերակ 2 ( վերցված է ամերիկյան կայքից)
1.5 թեյի գդալ (7.4 մլ) նիիմի յուղը և ¼ թեյի գդալ աման լվալու հեղուկը խառնում են 946.353 միլիլիտր (32 ounces) գոլ ջրի հետ։
Ստացված լուծույթն անհրաժեշտ է լավ խառնել և լցնել հեղուկացիրի մեջ։ Օգտագործելուց առաջ և ընթացքում հեղուկը պետք է հաճախակի թափահարել՝ որպեսզի այն միատարր մնա։
Բացօդյա բույսերի մշակումները պետք է իրականացվեն վաղ առավոտյան կամ երեկոյան ժամերին՝ որպեսզի տերեւների վրա արեւայրուկներ չառաջանան: Ազդեցությունը ուժեղացնելու համար խորհուրդ է տրվում բաքային խառնուրդներ անել այնպիսի դեղամիջոցների հետ, ինչպիսիք են Էկոգելը, Ալիրին-Բ, Գամաիրը, Ֆիտովերմը:
Toggle
Պանդանը (անգլ․՝ Pandan, Screw palm, Screw pine, չին․՝ 七葉蘭, ռուս․՝ Панданус , լատ․՝ Pandanus amaryllifolius) Pandanaceae ընտանիքին պատկանող, մոտ 750 տեսակի բույսերի ցեղ է: Դրանք արմավենու տեսք ունեն, երկտուն ծառեր կամ թփեր են, որոնք բնիկ են
Հին աշխարհի արևադարձային և մերձարևադարձային շրջաններին: Տեսակների ամենամեծ բազմազանությունը Մադագասկարում և Մալեսիայում է:
Պանդանները շատ հարմարվող են, կարող են աճել բազմազան վայրերում ՝ ջրավազանների մոտ, բարձրադիր վայրերում, ճահճացած անտառներում և նույնիսկ հրաբուխների մոտ: Այն երկրներում, որտեղ աճում են պանդանները, մարդիկ օգտագործում են դրանց մեծ տերևները տանիքներ ծածկելու կամ տնային իրեր հյուսելու համար: Այս ցեղի որոշ բույսերի մասեր օգտագործվում են ավանդական բժշկության մեջ: Բացի այդ, պանդանի որոշ տեսակների պտուղները, տերևները և մատղաշ ճյուղերը օգտագործվում են արևելյան ասիայի երկրների շատ խոհանոցներում:
Բնության մեջ ցեղի որոշ ներկայացուցիչների բարձրությունը կարող է հասնել 15 մետրի, երբեմն նույնիսկ 25 մետրի: Կան նաեւ տեսակներ, որոնց բարձրությունը չի գերազանցում կես մետրը: Պանդաններն ունենում են օդային արմատներ, որոնք աստիճանաբար մխրճվում են հողի մեջ: Տարիքն առած բույսերի բունը աստիճանաբար մահանում է, բայց բույսը, շնորհիվ ձևավորած օդային արմատ-հենակների, մնում է կանգուն։
Տանը պանդան աճեցնելու հիմնական դժվարությունը դրա մեծ չափսերն են: Այդ պատճառով այս բույսը հարմար է տեղադրել ընդարձակ սենյակում կամ ձմեռային այգում: Իսկ ընդհանրապես, պանդանը ոչ պահանջկոտ և հեշտ խնամվող բույս է, այն հանգիստ հանդուրժում է ինչպես լույսի պակասը, այնպես էլ երաշտը: Սովորական բնակարանում կարելի է պահել երիտասարդ պանդան, որն ունի ավելի կոմպակտ չափսեր:
Լուսավորությունը։ Ամռանը պայծառ, բայց ցրված լույս է պետք, իսկ ձմռանը որքան շատ լույս, այնքան լավ։ Ամռանը կարելի բույսը դուրս բերել պատշգամբ կամ այգի, բայց զգուշությամբ՝ հնարավոր արևային այրվածքներից խուսափելու համար։
Օդի ջերմաստիճանը։ Ամենահարմարավետ ջերմաստիճանային տիրույթը +19…+25°C է։ Իսկ ձմռանը +12°C-ը թույլատրելիի նվազագույն շեմն է։ Սենյակը, որտեղ աճում է պանդանը, կարելի է օդափոխել նույնիսկ ցուրտ եղանակին: Կարևոր է թույլ չտալ, որ բույսը հայտնվի միջանցիկ, սառը քամու տակ:
Ջրելը։ Ջրել պետք է ծաղկամանի հողի վերին շերտի չորանալուց 1-2 օր հետո, գոլ, հնեցված ջրով, առատ։ Ձմռանը շատ ավելի չափավոր են ջրում։
Օդի խոնավությունը։ Սենյակի սովորական խոնավությունը հարմար է։ Բույսի սաղարթը չի կարելի ցողել կամ լվանալ: Եթե օդը չափազանց չոր է, կարելի է ծաղկամանը դնել խոնավ խճաքարերով լի, սաղր սկուտեղի վրա:
Պանդանի համար վնասակար է տերևանութների մեջ ջրի մտնելը, դա կարող է մահացու լինել բույսի համար, այն սկսում է փտել։ Տերևների վրա կուտակված փոշին կարելի է մաքրել փոշու հատուկ խոզանակով կամ մաքրել խոնավ շորով՝ չմոռանալով սուր փշերի մասին:
Օդային արմատները։ Սենյակային պայմաններում օդային արմատներ կարող են չառաջանալ, բայց, առաջանալու դեպքում, դրանք կտրել չի կարելի։
Տեղափոխումը։ Երիտասարդ բույսերը քիչ ավելի մեծ ծաղկաման տեղափոխում են ամեն տարի։ Սկսած 3 տարեկանից, տեղափոխում են ըստ անհրաժեշտության՝ երբ արմատային համակարգը այլևս չի տեղավորվում ծաղկամանում։ Տեղափոխումն արվում է արմատային հողակույտը պահպանելով։
Մեծ, ծանր ծառ դարձած պանդանները կարելի է չտեղափոխել նոր ծաղկաման, այլ փոխարինել հողի վերին շերտը:
Հողախառնուրդը։ Խորհուրդ է տրվում կիրառել փտած գոմաղբից, ավազից և տերևային բուսահողից բաղկացած հողախառնուրդ։ Կարելի է օգտագործել արմավենիների համար նախատեսված պատրաստի հողախառնուրդ։
Սնուցումը։ Պարարտացնում են օրգանական պարարտանյութերով, կամ համալիր, հանքայինով՝ ամիսը երկու անգամ ՝ վաղ գարնանից մինչև աշուն:
Հանգստի սեզեն։ Պրակտիկորեն չունի, զով սենյակում պահելու անհրաժեշտություն չկա։։
Ծաղկելը։ Սենյակային պայմաններում չի ծաղկում։
Բազմացնելը։ Բազմացնում են թուփը կիսելով, կողային “ձագուգներով” և, հազվադեպ, սերմերով։
Բազմացման ձևը կախված է տեսակից: Պանդանի բոլոր տեսակները բազմանում են սերմերով, բացի այդ, Սանդերի և Վեյչի պանդանները բնի շուրջ, օդային արմատներից վեր, ձևավորում են կողային “ձագեր”: Այդ “ձագերը” կարող են հաջողությամբ օգտագործվել բազմացման համար:
Սերմերը ցանվում են տորֆի և գետի ավազի խառնուրդի մեջ, տեղադրվում են մինի ջերմոցի մեջ (պլաստիկ թաղանթի տակ), որը օրը մեկ անգամ օդափոխում են: Հողը պարբերաբար խոնավեցնում են: Արմատակալումը տեղի է ունենում 3-4 շաբաթվա ընթացքում, օդի 25 աստիճանից ոչ ցածր ջերմաստիճանում:
Վնասատուները։ Առավել հաճախ ենթարկվում է որդանների, սարդոստայինային տիզերի, կեղծ վահանակիրների և վահանակիրների հարձակմանը։
ԻՆՉՊԵՍ ՍԵՆՅԱԿԱՅԻՆ ԲՈՒՅՍԵՐԸ ՊԱՇՏՊԱՆԵԼ ՎՆԱՍԱՏՈՒՆԵՐԻՑ ==>
Հիվանդությունները։ Արմատի փտելը։
Բենգալյան ֆիկուսը (անգլ․՝ Indian banyan, Banyan fig, ռուս․՝ Фикус бенгальский, լատ․՝ Ficus benghalensis) թթազգիներին ընտանիքին պատկանող ծառ է, աճում է Բանգլադեշում, Հնդկաստանում և Շրի-Լանկայում։
Բնական միջավայրում այս մշտադալար ֆիկուսը 30-40 մետր բարձության է հասնում, ունի խոշոր՝ մինչև 30 սմ երկարություն ունեցող տերևներ և հարթ բուն գորշաշագանակագույն կեղեևով։ Աճում է “բանյան” ձևով՝ բարձրանում ու “թառում” է որևէ ծառի վրա, այնուհետև բաց է թողնում օդային արմատներ, որոնք հասնելով գետնին, հաստանում են և դառնում ծառի նոր բներ։
Բույսի պտուղներով սնվում են թռչունները և կաթնասունները: Սենյակային պայմաններում հասնում է մինչև 3 մետր բարձրության։
Բացի գեղեցիկ սենյակային բույս լինելուց բենգալյան ֆիկուսը համարվում է սենյակի օդը արդյունավետորեն մաքրող բույս։ Մաքրում է այնպիսի վնասակար նյութերից, ինչպիսիք են ամոնիակը, ֆորմալդեգիդը, բենզոլը, ֆենոլը։ Բացի այդ, բենգալյան ֆիկուսը արտաքին միջավայր է արտանետում մարդու ինքնազգացողությունը բարելավող նյութեր։
Բենգալյան ֆիկուսը կիրառություն ունի նաև կոսմետոլոգիայում և ժողովրդական բժշկությունում։
Օդի ջերմաստիճանը: Գարուն-ամառ ժամանակահատվածում սենյակի օդի ջերմաստիճանը պետք է +18°C բարձր լինի: Ամենահարմարավետ ջերմասիճանային տիրույթը +18․․․ +22°C է, սակայն, լինելով արևադարձային բույս, դիմանում է շատ ավելի շոգին։ Ձմռան ամիսներին ջերմաստիճանը պետք է չիջնի +17°C-ից:
Օդի խոնավությունը: Հարմարավետ է սենյակի օդի 50%-60% խոնավության ցուցանիշը: Նման պայմաններ ապահովելու համար, չոր կլիմայում կիրառում են հնեցված ջրով բույսը պարբերաբար ցողելը, տերևները խոնավ սպունգով մաքրելը և/կամ ծաղկամանը ջրով և խիճով լի, սաղր տակդիրի վրա դնելը։
Լուսավորությունը։ Անհրաժեշտ է պայծառ լուսավորություն, սակայն իրեն լավ է զգում նաև ցրված, պայծառ լույսի ներքո: Հարավ-արևելք կամ հարավ նայող պատուհանի գոգը հարմար է բույսի համար:
Ջրելը: Ջրում են կանոնավոր ու չափավոր՝ թույլ չտալով որ ջուրը լճանա արմատների մոտ: Ջրել պետք է երբ ծաղկամանի հողի վերին շերտը մոտ 2 սմ խորությամբ չորանա։
Հողախառնուրդը։ Պարարտ, մի փոքր թթու կամ չեզոք: Ինքնուրույն պատրաստելիս խառնում են տերևային բուսահող (2 մաս), ավազ (1 մաս) և ճմահող (2 մաս)։
Սնուցումը: Վեգետացիոն շրջանում, երկու ամիսը մեկ սնուցում են կատարում՝ փոխնեփոխ կիրառելով օրգանական և համալիր, հանքային պարարտանյութեր:
Տեղափոխումը: Այլ, քիչ ավելի մեծ ծաղկամանի մեջ տեղափոխում են ըստ անհրաժեշտության, ձմռան վերջին շաբաթներին՝ 2 կամ 3 տարին մեկ անգամ:
Բազմացումը։ Գագաթային կտրոններով և անդալիսով: Կտրոնները կարող են արմատակալել ինչպես ջրի մեջ, այնպես էլ խոնավ սուբստրատում։
Էտը: Ձևավորող էտ արվում է ամեն տարի:
Խնամքի առանձնահատկությունները: Սենյակային պայմաններում չի ծաղկում։ Բացասաբար է արձագանքում միջանցքային քամիներին: Սաղարթի հավասարաչափ զարգացման համար ծառը պետք է պարբերաբար մի փոքր պտտել իր առանցքի շուրջ: Բույսը պարունակում է կաթնային հյութ, որը վտանգավոր է բրոնխային ասթմայով տառապող մարդկանց համար: Բույսի հետ աշխատելիս խորհուրդ է տրվում ձեռնոց հագնել:
Թափվում են տերևները։ Պայմանավորված է չափից շատ ջրելով և արմատները ջրախեղդ անելով։
Մեծահասակ ծառի ներքևի տերևներն են թափվում։ Սա բնական գործընթաց է, բույսը փոխում է սաղարթը:
Տերևները թոշնում են։ Բույսը ջրի խիստ պակաս ունի:
Տերևների վրա հայտնվում են շագանակագույն բծեր: Դա կարող է պայմանավորված լինել հողի մեջ չափազանց շատ պարարտանյութի պարունակությամբ, սենյակի շատ ցուրտ լինելով, կամ օդի չորությամբ:
Տերևները կորցնում են ձգությունը և թոշնում են: Ծառն աճում է չափից մեծ ծաղկամանում կամ արմատային համակարգում ջրի լճացում կա:
Խունացած սաղարթ: Չափազանց վատ լուսավորության հեևանք:
Շատ դանդաղ աճ: Բույսը ժամանակին չի սնուցվում, ունի սննդանյութերի պակաս:
Նկատվում է նորահայտ տերևների մանրացում: Ոչ բավարար լուսավորության հետևանք է:
Բույսը անբնական ձգվում է: Լույսի պակաս ունի:
Վնասատուներ: Եթե բույսը երկար ժամանակ գտնվում է չոր օդում, կարող են ենթարկվել ալրատիզի, սարդոստայնային տիզի, տրիփսերի կամ վահանակիրների հարձակմանը:
ԻՆՉՊԵՍ ՍԵՆՅԱԿԱՅԻՆ ԲՈՒՅՍԵՐԸ ՊԱՇՏՊԱՆԵԼ ՎՆԱՍԱՏՈՒՆԵՐԻՑ ==>
Վիշապածառը կամ Վիշապենի (անգլ՝ Dracaena, ռուս.՝ Драцена, լատ.՝ Dracaena) շուշանազգիների ընտանիքի բազմամյա ծառերի կամ թփերի ցեղ է։ Հայտնի է վիշապածառի մոտ 150 տեսակ։
Նկարում՝ Dracaena fragrans Lemon Lime Stem
Տարածված արևելյան կիսագնդի մերձարևադարձային և արևադարձային շրջաններում։
| Կենսաձևը՝ | Ծառ, թուփ |
| Ընտանիքը՝ | Շուշանազգիների |
| Հայրենիքը՝ | Աֆրիկա, Ասիա, Ավստրալիա |
| Աճեցման բարդությունը՝ | Հեշտ աճեցվող, սկսնակին հարմար |
| Չափսը՝ | 30-90 սմ բարձրություն |
| Աճի արագությունը՝ | Բավականի դանդաղ՝ տարեկան10-15 սմ |
| Կյանքի տևողությունը՝ | Բազմամյա |
| Օդի ջերմությունը՝ | Տարվա բոլոր եղանակներին գերադասելի ջերմաստիճանն է՝ +18․․․+23°С: Ձմռանը, եթե չջրել, բույսը կարող է դիմանալ մինչև +13°С ջերմաստիճանի նվազմանը: |
| Օդի խոնավությունը՝ | Ցողել ջրով շաբաթական 2 անգամ: Ձմռանը ջեռուցման սարքերից հեռու պահել: |
| Լուսավորությունը՝ | Վառ գույների տերևներ ունեցող տեսակները գերադասում են պայծառ, ցրված լույս: Լավագույն տեղը հարավային կամ հարավարևմտյան լուսամուտից 1-2 մ հեռավորության վրա է: Նվազ լուսավորված տեղում բույսի գույները խամրում են: Միայն կանաչ գույնի տերևներ ունեցող տեսակները ավելի դիմացկուն են ստվերի նկատմամբ: |
| Հողախառնուրդը՝ | 3 մաս այգու հող + 1 մաս տորֆ + 1 մաս խոշոր ավազ: Պետք է նաև լավ՝ առնվազն 3 սմ դրենաժ լինի: |
| Ջրելը՝ | Ամռանը շաբաթական 1-2 անգամ առատ ջրել: Ձմռանը 8-12 օրը մեկ: Չի կարելի ջրխեղդ անել և չի կարելի թողնել, որ հողն ամբողջովին չորանա: |
| Պարարտացումը՝ | Աճի շրջանում, ամռանը 2 շաբաթը մեկ սնուցել հեղուկ պարարտանյութով: |
| Բազմացումը՝ | Գարնանը՝ 7-8 սմ երկարությամբ կտրոններով: Արմատավորում են +24 °С օդի ջերմաստիճանին, տորֆավազային խառնուրդի մեջ, ծածկելով պոլիէտիլենային թաղանթով կամ շշով: Արմատակալում է 2-3 շաբաթից: Կարելի է և ջրի մեջ արմատակալել, ջրի մեջ գցելով մեկ կտոր ակտիվացված ածուխ՝ որպեսզի կտրոնները չնեխեն: Գոդսեֆի և Սանդերի Վիշապածառերի արմատակալած կտրոնները կարելի է 3-4 հատով մեկ ծաղկաթաղարի մեջ տնկել: Տեսականորեն հնարավոր է նաև սերմերով բազմացումը, փետրվար-մարտին ցանելով ավազի կամ տորֆի մեջ: Հաջողության դեպքում սերմերը ծլում են մեկ ամսվա ընթացքում: |
| Ծաղկելը՝ | Ծաղկում է ամռանը, շատ հազվադեպ, բաց դեղնավուն ծաղիկներով: Որոշ տեսակների ծաղիկները հոտավետ են: |
| Տեղափոխությունը՝ | 2-3 տարին մեկ, մարտ կամ ապրիլ ամսին՝ երբ արմատներն ամբողջությամբ զբաղեցնեն ծաղկաթաղարի ծավալը: |
| Խնամքը՝ | Չափից ավել ձգված բույսը նպատակահարմար է կարճեցնել, իսկ կտրված գագաթը կարելի է արմատավորել: Ցանկալի է պարբերաբար սրբել տերևների վրայի փոշին: Տեևների չորացած ծայրերը պետք է կտրել: Սանդերի Վիշապածառը կարելի է աճեցնել ջրում՝ պարբերաբար ավելացնելով պարարտանյութեր: Այդ բույսը բավականին ստվերադիմացկուն է, այն կարելի է տեղադրել սենյակի խորքում, ջրով անոթի մեջ: Սակայն, այդ վիճակում բույսը ձգվում է ու արագ կորցնում դեկորատիվ տեսքը: Պետք է լինում հաճախ կարճացնել: Գոդսեֆի Վիշապածառը ամենա նվազ պահանջկոտ տեսակն է, նման չէ մյուս վիշապածառերին, ունի թփի տեսք: Երիզված, Դերեմյան և Բուրավետ Վիշապածառերը բավականաչափ ստվերադիմացկուն են, բայց տերևները, անբավարար լույսի պատճառով, կորցնում են իրենց վառ գունավորումը: |
| Բարդությունները՝ | Վնասատուներն են՝ Սարդոստայնային տիզ, Spider mite, Паутинный клещ; Վահանամիջատ, Diaspididae, Щитовка; Ալրատիզ, Mealybugs, Мучнистыми червецами; Տիզ, Аphid, Тля; Բշտիկոտներ, Thrips, Трипсы: Գերխոնավության դեպքում ցողունը կարող է ներքևից նեխել: Չափից շատ լուսավորության դեպքում հայտնվում են բաց գույնի, չոր բծեր, իսկ անբավարար ջրելու հետևանքով՝ շագանակագույն բծեր: Տերևները փափկում և ոլորվում են, եթե ջերմաստիճանը ցածր է: Տերևների ծայրերը չո րանում են, իսկ ներքևի տերևները թափվում են, եթե օդի խոնավությունը շատ ցածր է: Հասուն բույսի ներքևի տերևների թափվելը, սակայն, նորմալ երևույթ է: Տերևները նեխում ու թափվում են, եթե միջավայրը շատ ցուրտ ու խոնավ է: Ցածր ջերմաստիճանի և բարձր խոնավության դեպքում կարող է բոտրիտիս կոչվող սնկային հիվանդություն առաջանալ: |
| Օդի բարելավումը՝ | Հոտավետ վիշապածառը արդյունավետորեն մաքրում է օդը ֆորմալդեգիդից: |
| Տոքսիկ հատկությունը՝ | Չունի |
Վիշապածառ երիզված (անգլ․՝ Madagascar Dragon Tree, ռուս․՝ Драцена окаймленная, լատ․՝ Dracaena marginata)։
Հայրենիքը Մադագասկարն է։ Բնական պայմաններում մինչև 6 մետր բարձրությամբ, ծաղկող ու պտուղներ տվող ծառ է։
Վիշապածառերից ամենատարածվածն է: Պահանջկոտ չէ։ :
Համեմատաբար արագ է աճում և հեշտությամբ բազմացվում է կտրոններով։ Երբ Վիշապածառը շատ է մեծանում, գագաթը կարելի է կտրել և առանձին արմատավորել: Իսկ կտրված տեղից նոր տերևների փունջ կառաջանա:
Հայտնի է Երիզված Վիշապածառի օդը մաքրելու ունակությունը: Մասնավորապես, մաքրում է բենզոլից (բենզոլ կա սիգարետի և այրվող գազի ծխի մեջ, ինչպես նաև սինթետիկ նյութերի և կենցաղային քիմիայի ապրանքների արտանետումներում), կլանում է ֆորմալդեգիդները (կա ներկերում, լաքերում ու լուծող հեղուկներում) և երեքքլորէթանը (կա լուծող հեղուկներում):
Երիզված վիշապածառի ենթատեսակներ են՝
Վիշապածառ բուրավետ (անգլ․՝ Striped dracaena, Compact dracaena, Corn plant, ռուս․՝ Драцена душистая, լատ․՝ Dracaena fragrans) Այս տեսակն ունի խոշոր, դեղին շերտ ունեցող, գեղեցիկ տերևներով ենթատեսակ: Վիշապածառ Բուրավետը բարեհաջող աճում է արևի տակ, բայց, հարավային պատուհանի մոտ լավ կլինի մի քիչ ստվերել: Հասուն բույսը իրեն լավ կզգա և ստվերում, միայն թե տերևների գույնը կխամրի:
Մաքրում է օդը բենզոլից (կա սիգարետի և այրվող գազի ծխի մեջ, ինչպես նաև սինթետիկ նյութերի և կենցաղային քիմիայի ապրանքների արտանետումներում), կլանում է ֆորմալդեգիդները (կա ներկերում, լաքերում ու լուծող հեղուկներում) և երեքքլորէթանը (կա լուծող հեղուկներում):
Բուրավետ վիշապածառը հաճախ ծաղկում է մանր, բուրավետ ծաղիկներով:
Բուրավետ վիշապածառի ենթատեսակներ են՝
Այս տեսակը շատ է տարբերվում մյուսներից: Ունի բարակ ցողուն ու հաճախ խայտաբղետ տերևներ:
Գոդսեֆի Վիշապածառը շատ անպահանջկոտ է, աճում է ոչ շատ արագ, երկար ժամանակ մնալով ցածրահասակ թուփ:
Երբեմն ծաղկում է, սակայն ծաղիկներն, ինչպես և մյուս տիպերինը, առանձնապես գրավչություն չունեն:
Նույնիսկ խայտաբղետ տերևներով տեսակները բավականին ստվերադիմացկուն են և կարող են դրվել հյուսիսային պատուհանի գոգին:
Այս տեսակը ավելի շատ հայտնի է որպես Երջանիկ բամբուկ (Happy Bamboo, Бамбук удачи), չնայած որևէ առընչություն հնդկեղեգների (բամբուկների) հետ չունի:
Արագ աճող և հեշտ ճկվող բույս է, որին հեշտությամբ կարելի է ուզած ձևը տալ:
Վիշապածառ Սանդերի տարբեր, այդ թվում խայտաբղետ ու զոլավոր տեսակներ կան:
Ամենատարածվածը, սակայն, սովորական, ամբողջովին կանաչ տեսակն է:
Վիշապածառ Սանդերի հայրենիքը Կամերունն ու Հասակածային Աֆրիկան են:
Աճում է Մոզամբիկում, Մադագասկարում, Մավրիկիոսում և Հնդկական օվկիանոսի մերձակա այլ կղզիներում: Լայնորեն աճեցվում է որպես դեկորատիվ, տնային բույս, որը գնահատվում է գունագեղ, մշտադալար տերևների և հաստ, անկանոն ցողունների համար:
Ալբիցիան (անգլ․՝ Silk tree, ռուս․՝ Альбиция, լատ․՝ Albizia) Ալբիզիան բակլազգիների (Fabaceae) ընտանիքի, հիմնականում արագ աճող մերձարևադարձային և արևադարձային, տերևաթափ ծառերի և թփերի ավելի քան 160 տեսակների ցեղ է:
Հանդիպում է Ասիայում, Աֆրիկայում, Մադագասկարում, Ամերիկայում և Ավստրալիայում, բայց հիմնականում Հին աշխարհի արևադարձային գոտիներում: Որոշ վայրերում որոշ տեսակներ համարվում են մոլախոտ:
Հայաստան ներմուծվել է և աճում է ցածրադիր վայրերում՝ չոր մերձարևադարձային շրջաններում (Մեղրի, Նոյեմբերյան, Իջևան), որտեղ և ամեն տարի առատ ծաղկում և պտղաբերում է։ Երևանի կանաչ տնկարկներում հանդիպում է հատուկենտ, դժվար է հարմարվում չորային և խիստ ցամաքային կլիմայի պայմաններին։ Երևանի բուսաբանական այգում, 1200 մ բարձրության վրա ցրտահարվում է։
Ալբիցիան լավ, պայծառ լուսավորության կարիք ունի, բայց, միաժամանակ, երիտասարդ բույսերին կեսօրի արևի կզիչ ճառագայթներից պաշտպանելու կարիքը կա։ Ամռանը դուրս տանելը լավագույն լուծումն է բույսի համար։
Վեգետացիոն շրջանում ալբիցիայի համար օդի ամենահարմարավետ ջերմաստիճանային տիրույթը +20…+25°C է։ Ձմռանը բույսը պետք է տեղափոխել զով տեղ (+8…+10°C): +5°C-ից ցածր օդի ջերմաստիճանը կարող է մահաբեր լինել։
Ալբիցիան խոնավասեր չէ, սաղարթը ցողելու կամ շրջակա օդը խանավացնելու կարիք չկա։
Վեգետացիոն շրջանում ջրում են, երբ ծաղկամանի հողի վերին շերտը չորանում է։ Ջրում են առատ՝ սենյակային ջերմաստիճանի, հնեցված ջրով։ Ձմռանը էականորեն քիչ են ջրում՝ չթողնելով որ հողն ամբողջ խորությամբ չորանա։
Վեգետացիոն շրջանում, 2-3 շաբաթը մեկ սնուցում են դեկորատիվ-սաղրթավոր բույսերի համար նախատեսված համալիր պարարտանյութով։
Մեկ այլ, քիչ ավելի մեծ ծաղկաման բույսը տեղափոխում են գարնանը։ Երիտասարդ ալբիցիաների տեղափոխման կարիքն առաջանում է ամեն տարի, իսկ մեծահասակներինը՝ 2-3 տարին մեկ։ Ալբիցիան արագաճ է, ուստի դրա համար ընտրում են խոր և լայն ծաղկամաններ։
Հողի նկատմամբ պահանջկոտ չէ։ Ճմահող (3 մաս), տորֆ (2 մաս), ավազ (1 մաս)։ Ծաղկամանում պետք է լավ դրաժային շերտ լինի։
Ալբիցիան բազմացնում են սերմերով կամ տնկաշիվերով (կտրոններով)։
Ցանելուց առաջ սերմերը 24-48 ժամ թրջում են գոլ ջրի մեջ։ Դրանից հետո ցանում են տորֆից ու ավազից պատրաստված հողախառնուրդի մեջ։ Սերմը հողի մեջ քիչ են խորացնում։ Ցանքի հողը միշտ չափավոր խոնավ են պահում, ծածկում են ապակիյով կամ պլաստիկ թաղանթով։ Ծլելը կարող է մի քանի ամիս տևել։
Տնկաշիվերով բազմացնելու համար, կողային ճյուղերից կտրում են 10-15 սմ երկարությամբ, կիսափայտացած կտրոններ և տնկում են տորֆից ու ավազից պատրաստված հողախառնուրդի մեջ։ Ապահովում են մինիջերմոցային պայմաններ։
Սենյակում շատ չոր օդի պայմաններում ալբիցիան կարող է ենթարկվել սարդոստայնային տիզի հարձակմանը։
Հազվադեպ է հիվանդանում՝ հիմնականում վատ խնամքի հետևանքով։