Ֆիկուսը (Ficus, Фикус) թթազգիների ընտանիքի (Moraceae) բույսերի ցեղ է: Հաշվվում է մոտ 850 ֆիկուսի տեսակ: Մեծամասամբ մշտադալար բույսեր են, կան նաև տերևաթափ տեսակներ:
Ֆիկուս ցեղի ամենից հայտնի բույսերն են՝
Թզենի սովորական (Fig tree, Фикус карика, Инжир, Ficus carica):
Թզենին պատկանում է թթազգիների ընտանիքին: Մերձարևադարձային պտղատու ծառ է` 6-10 մետր բարձրությամբ: Ունի հզոր ճյուղավորված արմատային համակարգ: Տերևները խոշոր են, հերթադիր, բլթակավոր, արտաքինից մուգ կանաչ, ստորին մակերեսից բաց գունավորված, խավապատ։ Ունեն յուրահատուկ հոտ, պոկելիս նկատվում է կաթնահյութի արտահոսք։
Թզենու պտղաբույլերը ուտելի են, դեղնավուն, մուգ մանուշակագույն կամ կարմրավուն են: Թզենին ծաղկում է ապրիլ-մայիս ամիսներին:
Հանդիպում է Միջերկրական ծովին հարող մի շարք երկրներում, ինչպես նաև Իրանում, Կովկասում, Ղրիմում, Միջին Ասիայում: Հայաստանում հանդիպում է Սյունիքում, Տավուշում, Լոռիում, այլ հիմնականում ցածրադիր վայրերում, գետահովիտներում։ Ապրում է 150—200 տարի։ Ջերմասեր բույս է. ցրտահարվում է -20°C-ից ցածր ջերմաստիճանների դեպքում։
Խնամքը
- Լուսասեր է, չի սիրում կեսօրի արևի ուղիղ ճառագայթները;
- Օդի ամենահարմարավետ ջերմաստիճանային տիրույթը ամռանը՝ +16 ºC – +20 ºC է, ձմռանը՝ +6 ºC – +10 ºC.
- Ամռան շոգին ջրով հաճախակի ցողման կարիք ունի։
Ֆիկուս կաուչուկաբեր (անգլ.՝ Rubber fig, ռուս.՝ Фикус каучуконосный, լատ.՝ Ficus elastica):
Գեղեցիկ սենյակային բույս է՝ մեծ, հաստ, 20-30 սմ երկարությամբ, ըստ ենթատեսակի, մուգ կանաչ կամ խայտաբղետ տերևներով:
Սովորաբար սենյակային պայմաններում կաուչուկաբեր ֆիկուսը չի ճյուղավորվում, տերևներն աճում են բնից, իսկ բունը, լավ խնամքի դեպքում կարող է հասնել մինչև 2 մետր բարձրության։
Արագաճ է, գարնան սկզբից մինչ խոր աշուն շաբաթական մեկ տերև է ավելացնում։
Խնամքը
- Գերադասում է պայծառ, ցրված լուսավորություն;
- Սիրում է չափավոր ջերմ միջավայր՝ +20 – +25 ºC, ձմռանը ոչ նվազ +15 ºC-ից;
- Ջրում են հողը չորանալուն պես։
Ֆիկուս բենջամինա (անգլ․՝ Weeping fig, ռուս․՝ Фикус бенджамина, լատ․՝ Ficus Benjamina): Բարակ, խոնարվող ընձյուղներով և ձվաձև, սրածայր տերևներով մշտադալար ծառ է: Կան թե՛ կանաչ տերևներով, թե՛ խայտաբղետ տեսակներ:
Բնական պայմաններում հասնում է մինչև 25 մետր բարձրության, տարածված է Հնդկաստանում, Չինաստանում, Հարավարևելյան Ասիայում և Ավստրալիայի հյուսիսում:
Ֆիկուս բենջամինան ամենատարածված սենյակային բույսերից է: Լայնորեն օգտագործվում է ֆիտոդիզայնում և կանաչապատման համար:
Խնամքը
- Պետք չէ հաճախ ջրել;
- Չի սիրում կեսօրի արևի ուղիղ ճառագայթները;
- Կախված տերևների կանաչ կամ խայտաբղետ լինելուց, կարող է աճել թե՛ կիսաստվերում, թե՛ պայծառ լուսավորության ներքո։
Մանրամասներ ==>
Ֆիկուս քնարատերև (Fiddle-leaf fig, Фикус лировидный, Ficus lyrata):
Ունի քնարաձև, հաստ, մի քիչ կնճռոտ, մինչև 60 սմ երկարությամբ, մուգ կանաչ տերևներ:
Գորշ-շագանակագույն բունը անհարթ է, օդային արմատներ կամ չունի, կամ դրանք շատ քիչ նշմարելի են։
Խնամքը
- Խոնավասեր է;
- Չի սիրում կեսօրի արևի ուղիղ ճառագայթները;
- Զգայուն է օդի ջերմաստիճանի կտրուկ տատանումների նկատմամբ։
Ֆիկուս Ռետուզա (Фикус Ретуза, Фикус притупленный, Ficus Retusa)։
Այս բույսը շատ նման է և հաճախ շփոթում են Ֆիկուս միկրոկարպայի հետ։ Շնորհիվ բնի յուրահատուկ տեսքի, հիմնականում աճեցվում է որպես բոնսայ։ Կանաչ տերևները քիչ երկարավուն ու փայլուն են։ Լավ ճյուղավորվում է, ինչը լայն սաղարթի տպավորություն է ստեղծում։
Խնամքը
- Սիրում է պայծառ լուսավորություն, բայց ոչ արևի ուղիղ ճառագայթներ։
- Ամռանը պետք է հաճախակի ջրել և խոնավ պահել ծաղկամանի հողը։
- Օդի ամենահարմարավետ ջերմաստիճանային տիրույթն է՝ +15 ºC до +25 ºC։
Ֆիկուս միկրոկարպա Ֆիկուս միկրոկարպան (անգլ․՝ Chinese banyan, Malayan banyan, Indian laurel, ռուս․՝ Фикус микрокарпа, Фикус генсенг, լատ․՝ Ficus microcarpa) տնային պայմաններում աճեցվող թթազգիներից ամենաինքնատիպն է։ Հիմնականում աճեցվում է որպես բոնսայ։
+ 18 °С – +25 °С-ը օդի ամենահարմարավետ ջերմային ռեժիմն է, իսկ ձմռանը օդի ջերմաստիճանը պետք է չնվազի +15 °С-ից։
Մանրամասներ ==>
Ֆիկուս լեռնային (Mountain fig, Фикус горный, Ficus glumosa):
Լեռնային ֆիկուսը սողացող թուփ է, տնային պայմաններում աճեցվում է որպես ամպելային բույս։ Տերևներն իրենց ձևով հիշեցնում են կաղնու տերևները, կանաչ են ու մի քիչ անհարթ։ Հասնում են մինչև 8 սմ երկարության և 4 – 4,5 սմ լայնության։ Շյուղերը բարակ են, կանաչաշագանակագույն։
Խնամքը
- +17 ºC – +22 ºC օդի ամենահարմարավետ ջերմաստիճանային տիրույթն է;
- Սիրում է կիսաստվեր և ցրված լուսավորություն։
- Ամռանը ջրում են առատ, ձմռանը՝ չափավոր։
Ֆիկուս դելտանման (Фикус Дельтовидный, Ficus Deltoidea):
Անվանումը կապված է այս բույսի տերևների ձևի հետ, դրանք արտաքինից նման են հունական դելտա (Δ) տառին, այսինքն 4-8 սմ բարձրությամբ և մինչև 7 սմ հիմքով եռանկյունու նման են։ Տերևները հաստ, բաց-կանաչավուն են ու պսպղուն։ Վերին երեսին դրանք ունեն մանր, բաց գույնի կետեր, իսկ հակառակ կողմում՝ մի քնի սև կետեր։ Բնի կեղևը գորշ կամ բաց գորշ գույնի է։ Գնդաձև պտուղները կարող են դեղին, նարնջագույն կամ կարմիր լինել։
Խնամքը
- Օդի ամենահարմարավետ ջերմությունը՝ +16 ºC – +23 ºC;
- Խոնավասեր է, ջրով ամենօրյա ցողման կարիք ունի;
- Լուսասեր է, գերադասում է պայծառ, ցրված լուսավորություն։
Ֆիկուս գաճաճ (Creeping fig or Climbing fig, Фикус карликовый, Ficus pumila):
Ֆիկուսի այս տեսակը շատ է տարբերվում մյուսներից։ Գաճաճ ֆիկուսը ոչ ծառ է, ոչ էլ թուփ, այն խոտաբույս է, որը ունակ է արմատավորվել սեփական ընձյուղներով։ Ընձյուղները բարակ են, ճկուն են, պատված են առատ տերևածածկով։ Կախված ենթատեսակից, տերևները կարող են լինել կլոր կամ մի քիչ երկարավուն, բաց կանաչ գույնից մինչև մուգ կանաչ ու խայտաբղետ։
Խնամքը
- Օդի տանելի նվազագույն ցածր ջերմաստիճանը +8 ºC է, իսկ ամենահարմարավետը՝ +25 ºC է;
- Սիրում է արևի լուսաբացի և մայրամուտի արևի ուղիղ ճառագայթներն ու ցրված, պայծառ լույս ցերեկային մյուս ժամերին;
- Ջրել առատ, թույլ չտալ որ հողն ամբողջովին չորանա։
Ֆիկուս Պարցելի (Фикус Парцелла, Ficus Parcellii):
Պարցելան երկարավուն, սրածայր տերևներով փոքրիկ ծառ է։ Տերևներն առանձնահատուկ են իրենց կանաչի վրա սպիտակ և դեղին բծերով կամ շերտերով։ Բունը լավ ճյուղավորված է, արագ է աճում։
Խնամքը
- Ջերմասեր է +18 ºC — +20 ºC։
- Ամռանը պետք է ավելի հաճախ ջրել և ցողել տերևները։
- Չի սիրում պայծառ լույս։
- Չի սիրում միջանցքային քամիներ։
Ֆիկուս բաղեղանման (Фикус Плющевидный, Ficus Hederacea Roxb)
Ֆիկուսի այս տեսակը բոլոր առումներով նման է բաղեղին։ Թե տերևներն են նման, թե ունակ է փաթաթվելով բարձրանալ հենարանների վրա կամ կախվել ծաղկամանից։
Խնամքը
- Հողը միշտ խոնավ պետք է լինի։
- Լայն ծաղկաման է պետք։
Ֆիկուս սողացող (Variegated Rooting Fig, Фикус ползучий, Ficus Sagittata):
Փաթաթվող շիվերով ոչ մեծ թուփ է։ Տերևները կլորավուն են, անհարթ, կնճիռներով ու վառ կանաչ նախշերով։ Ունի հատուկ կպչուն ելուստներ, որոնց օգնությամբ կարող է կպնել ցանկացած մակերեսի։
Խնամքը
- Սիրում է օդի մեղմ ջերմաստիճաններ։
- Առատ ջրելն ու ցողելը բարեբեր ազդեցություն կունենան։
Ֆիկուս Ալիի կամ բինենդիյկի (անգլ.՝ Ficus Alii, Amstel King Tree, ռուս.՝ Фикус Биннендийка, լատ.՝ Ficus binnendijkii)
Ֆիկուսի այս տեսակը ունի նեղ ու երկար (մինչև 30 սմ), փայլուն մակերեսով տերևներ։ Կան նաև խայտաբղետ տերևնորով ենթատեսակներ։
Ալիի ֆիկուսը մշտադալար է, աճում է ինչպես ծառի, այնպես էլ թփի տեսքով։ Ծառակեղևը անհարթ է, սպիտակ բծերով բաց մոխրագույն է։
Խնամքը
- Օդի հարմարավետ ջերմաստիճանային տիրույթը՝ +13 ºC – +25 ºC ;
- Գերադասում է կիսաստվերը կամ ցրված մեղմ լուսավորությունը;
- Շոգ եղանակին ջրում են երբ չորանում է հողի մակերեսը, իսկ ձմռանը՝ երբ չորանա ծաղկամանի ամբողջ հողը։
Ֆիկուս եռանկյունատերև (Фикус треугольный, Ficus triangularis):
Եռանկյունաձև հաստ տերևներով ոչ մեծ ծառ կամ թուփ է։ Ծառակեղևը շագանակագույն է, շիվերը ճկուն են։
Խնամքը
- Օդի հարմարավետ ջերմաստիճանային տիրույթը՝ +16 ºC…+25ºC;
- Խոնավասեր է, ջրով ցողվելու ամենօրյա կարիք ունի;
- Չի սիրում արևի ուղիղ ճառագայթները։
Ֆիկուս ժանգոտ (Rusty fig or Port Jackson fig, Фикус ржаволистный, Ficus rubiginosa variegata):
Ֆիկուսի այս տեսակը արտաքնապես նման է կաուչուկաբեր ֆիկուսին, բայց ավելի կարճ տերևներ ունի։ Տերևները վերևից հարթ ու մուգ կանաչ են, իսկ ներքևից ժանգի գույն ու խորդուբորդություն ունեն։ Նկարում ժանգոտ ֆիկուսի խայտաբղետ ենթատեսակն է պատկերված։
Խնամքը
- Օդի հարմարավետ ջերմաստիճանային տիրույթը՝ +16 ºC – +23 ºC ։
- Խոնավասեր է։ Շուրջ տարին անհրաժեշտ է հաճախակի ցողել ջրով;
- Սիրում է պայծառ, ցրված լուսավորություն։
Ֆիկուս սրբազան (Sacred fig, Фикус священный, Ficus religiosa)
Բնական պայմաններում աճում է որպես բանյան, իսկ սենյակային պայմաններում հաճախակի աճեցվում է որպես բոնսայ։ Ֆիկուս սրբազանը առանձնանում է հզոր բնով և գորշ շիոերով։ Տերևները կանաչ են, հարթ սրտի նման։
Խնամքը
- Չի սիրում արևի ուղիղ ճառագայթները, գերադասում է ցրված, պայծառ լուսավորությունը;
- Չի սիրում օդի ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխություններ։ Օդի նվազագույն տանելի ջերմաստիճանը +12 ºC է։
- Խոնավասեր է։ Շուրջ տարին անհրաժեշտ է հաճախակի ցողել ջրով։
Բենգալյան ֆիկուսը կամ Թզենի բենգալականը (Banyan, Banyan fig, Фикус бенгальский, Ficus benghalensis):
Բնական միջավայրում այս մշտադալար ֆիկուսը 30-40 մետր բարձության է հասնում, ունի խոշոր՝ մինչև 30 սմ երկարություն ունեցող տերևներ և հարթ բուն, գորշաշագանակագույն կեղեևով։ Աճում է “բանյան” ձևով՝ բարձրանում ու “թառում” է որևէ ծառի վրա, այնուհետև բաց է թողնում օդային արմատներ, որոնք հասնելով գետնին, հաստանում են և դառնում ծառի նոր բներ։
Բույսի պտուղներով սնվում են թռչունները և կաթնասունները: Սենյակային պայմաններում հասնում է մինչև 3 մետր բարձրության։
Խնամքը
- Լուսասեր է, բայց չի սիրում արևի ուղիղ ճառագայթներ։
- Սիրում է մեղմ կլիմա։ Ձմռանը ոչ ցածր +14 ºC, ամռանը՝ մինչև +30 ºC:
- Ջրելը՝ չափավոր, ակտիվ աճի շրջանում մի քիչ ավելի հաճախակի։
Աֆրիկյան թզենի (African fig tree, Фикус Бокальчато-прилистниковый, Ficus Cyathistipula)
Այս տեսակը շատ նման է մյուս տեսակներին։ Ձգված, ձվաձև տերևները մինչև 20 սմ երկարություն ունեն և 7 սմ լայնք, կանաչ են, հաստ։
Բայց կա մեկ առանձնահատկություն՝ այս բույսն ունի խոշոր շագանակագույն, թեփուկավոր կոթատերևիկներ։
Պտուղները դեղին են և ուտելի։
Խնամքի առանձնահատկությունները
- Շատ դիմացկուն բույս է։ Ստվերադիմացկուն է։
- Իրեն լավ է զգում օդի թե՛ բարձր, թե՛ ցածր խոնավության դեպքում։
Ֆիկուս Պալմերի ( Фикус Пальмера, Ficus palmeri S. Wats):
Պալմերան կամ շշաձև ֆիկուսը տնային պայմաններում աճեցնում են որպես բոնսայ, չնայած, դրա յուրահատուկ տեսքը գործնականում միջամտության կարիք չի առաջացնում։ Մուգ կանաչ տերևները սրտանման են և պսպղուն են արևի տակ։
Խնամքը
- Այս բույսն ունակ է ջուր կուտակել բնի մեջ, ուստի հաճախակի ջրելու կարիք չկա։
- Ջերմասեր է։ Դանդաղ աճող է։
Ֆիկուս կեղծ արմավենի (Philippine fig, Dracaena fig, Palm-leaf fig, Фикус псевдопальма, Ficus pseudopalma):
Արտաքինից իսկապես նման է արմավենուն, ունի մերկ, երկար բուն և տերևների փունջ գագաթին։ Բնութայն մեջ հասնում է մինչւ 9 մ բարձրության, իսկ տերևները մինչև 1 մետր երկարություն և մինչև 15 սմ լայնք կարող են ունենալ։
Պտուղներն ուտելի են, բայց համով չեն։